هنر فرش دستبافت و ماشینی ایران، هنری یکتا و بی مثال است. اگر ما به طرح و نقش فرش دستبافت یا فرش ماشینی ایران نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که هر فرش نشان دهنده فرهنگ و تمدن ایرانی و علایق و اعتقادات قوم های مختلف است. فرش نی ریز از فرش های محبوب و مشهور فرش دستبافت ایرانی است. نام فرش نی ریز از شهر نی ریز گرفته شده و از دسته فرش هایی است که با نام شهرش معروف شده است.
شهر نی ریز
شهر نی ریز در شرق شیراز و در کنار دریاچه بختگان واقع شده است. یکی از خوش آب و هوا ترین شهرهای اطراف شیراز است. به همین دلیل عشایر زیادی در فصل های مختلف به این شهر قشلاق می‌کردند.
هنر زنان عشایر ایرانی در دنیا شناخته شده است و همه ما می‌دانیم که طرح فرش های منحصر بفرد ساخته ذهن این زنان هنرمند، روانه بازارهای جهانی و داخلی شده و همیشه مورد توجه افراد قرار گرفته است.
زمانی که عشایر به شهر نی ریز قشلاق می‌کردند، فرش های مختلفی بافته میشد. اما به اسم شهر نی ریز روانه بازار میشد.
پس ممکن است ما با فرش نی ریزی روبرو شویم که در اصل متعلق به عشایر باشد!
طرح و نقش فرش نی ریز
طرح و نقش فرش نی ریز تنها متعلق به همین فرش است و مانند فرش کاشان یا فرش اصفهان همه‌گیر نیست. مانند طرح سه کنده که در شهر های دیگر به اسم طرح درختی معروف است و یا طرح محرمات باریک.
عمدتا عشایر خمسه به شهر نی ریز قشلاق میکنند. گاها فرش های جذاب خمسه که توسط زنان عشایر خمسه بافته شده به نام فرش نی ریز روانه بازارهای مختلف می‌شود.
در قدیم طرح و نقش فرش نی ریز و فرش های خمسه به صورت ذهنی و توسط بافنده تعیین میشد. اما با گذشت زمان و افزایش شهر نشیینی افراد، بیشتر بافندگان رو به بافت فرش با نقشه آورده و فرش هایی با نقشه مشخص بافتند. از طرفی قوم لر، ترک، کرد و عرب ایران باهم تعاملات زیادی داشته و گاها طرح فرش های یکسانی را میبافند. به همین دلیل تشخیص قوم بافنده فرش از روی طرح و نقشه فرش کمی دشوار است.
چطور تشخیص دهیم قوم بافنده هر فرش دستبافت چیست؟
گفتیم که تشخیص قوم بافنده فرش از روش ظاهر فرش دشوار بوده و ممکن است باعث خطای ما شود. اما ما می‌توانیم بر اساس تکنیک بافت هر فرش، قوم بافنده آن تشخیص دهیم.
همانطور که گفتیم قوم خمسه در شهر نی ریز قشلاق کرده و بعضی از آنها در این شهر یکجا نشین شدند. پس ما چطور تشخیص دهیم با فرش نی ریز اصل روبرو هستیم یا فرش خمسه؟
1. طایفه عرب قوم خمسه از گره ترکی برای بافت فرش دستبافت استفاده میکنند.
2. فرش نی ریز نیز با گره فارسی متقارن و ترکی نا متقارن بافته می‌شود.
3. طایفه افشار یا ترکمن از گره های نامتقارن از راست برای بافت فرش استفاده میکنند.
حال به راحتی می‌توانیم تشخیص دهیم فرش روبروی ما متعلق به قوم خمسه است یا شهر نی ریز؟
ابعاد و اندازه فرش نی ریز
قالیچه های فرش نی ریز به صورت 20.2*50.1 بافته می‌شود. البته گاها ممکن است با قالیچه 6 متری نی زیر نیز روبرو شوید.
رنگبندی فرش نی ریز
رنگبندی فرش نی ریز شامل رنگ های تیره و سر زنده است. جالب است بدانید تیرگی رنگ های فرش نی ریز از قالیچه های افشاری گرفته شده است.
معمولا از رنگ های لاکی، قهوه‌ای و زرد تیره برای بافت فرش نی ریز استفاده می‌شود. البته در قدیم از رنگ کرم و طلایی نیز در بافت این فرش استفاده میشد اما امروزه استفاده از این رنگ ها مرسوم نیست.
طرح و نقش فرش نی ریز
طرح و نقش فرش نی ریز اصل نیز مانند قالی های افشاری با استفاده از بوته ها به صورت تکی یا دسته ای تزیین شده است. بیشتر طرح و نقش فرش نی ریز را شکل های هندسی تشکیل داده است. نقش ترنج، پرنده، بز و حیوانات مختلف در میان درختانی انبوه از جمله طرح فرش هی محبوب نی ریز است.
ازجمله طرح فرش های محبوب نی ریزی، طرح فرش سه حوض است. این طرح فرش شامل حوض و پرندگان زیادی می‌شود که نشان از باران خواهی است. نقش درختان موجود در این فرش نشان از برکت و زندگی بوده و نقش بز نیز نشان از باران خواهی است. این طرح فرش باتوجه به شرایط زمانی و نیاز مردم به صورت خلاقانه بافته شده است.
جنس فرش نی ریز
تار و پود فرش نی ریز از جنس کتان است.
نوع گره فرش نی ریز
گره اکثر فرش های نی ریز از نوع گره فارسی متقارن است. تعداد گره نیز بسته به درشتی یا ظرافت الیاف بین 1000 الی 1500 گره است.
پرز فرش نی ریز
از آنجایی که جنس فرش نی ریز از جنس پشم است، پرز های آن را به صورت نیمه بلند می‌چینند.
کیفیت فرش نی ریز
فرش نی ریز در گروه فرش های ممتاز و با کیفیت دستبافت ایرانی قرار داشته و به عنوان یک فرش لوکس از آن نام برده می‌شود.