اگر کمی در زمینه فرش ماشینی و دستبافت مطالعه داشته باشید، حتما با کلمه رجشمار زیاد روبرو شده اید. تا به حال فکر کرده اید که جشمار به چه معناست؟ یا اگر رجشمار فرش زیاد باشد، آن فرش چه تفاوتی با بقیه فرش ها دارد؟ رجشمار فرش ماشینی برای بیان ظرافت فرش کاربرد دارد و به تعداد گره هایی که در عرض معین نسبت به طول معین وجود دارد، گفته می‌شود. در ادامه به صورت مفصل با رجشمار فرش آشنا می‌شویم. از آنجایی که یک خرید هوشمندانه همراه با اطلاعات و آگاهی امکان پذیر است، پس با ما همراه باشید تا اطلاعات خود را درباره فرش دستبافت تکمیل تر کنید و خرید هوشمندانه ترین برای خود بسازید.
رجشمار فرش چیست؟
برای تعیین ظرافت منسوجات دو بعدی که دارای تار و پود است از تعداد معینی تار یا پود در واحد طول استفاده می‌کنیم. اما برای تعیین ظرافت فرش دستبافت که داری سه بعد است( به دلیل داشتن گره)، ما از رجشمار فرش استفاده می‌کنیم. رجشمار فرش برابر است با تعداد گره بافته شده در عرض در واحد طول معین.
از آنجایی که فرش دستبافت یک هنر سنتی ایرانی است، برای تعیین ظرافت آن نیز هم در شهر های مختلف از اصطلاحات مختلف استفاده می‌شود.
گره ذرعی
از معروف ترین واحد طول که در میان ایرانیان مرسوم بوده، ذرع است. اگر بخواهیم به صورت دستی بگویم ذرع چه اندازه است می‌شود از فاصله نک بینی تا نک انگشت وسط دست راست شما وقتی دست شما کاملا کشیده به سمت روبرو است. این اندازه 104 الی 112 سانتی متر است.
ذرع در شهرهای مختلف دارای اندازه های مختلفی است. برای مثال در شهر اصفهان هر ذرع 104 سانتی متر و در شهر تبریز هر ذرع 112 سانتی متر است. اگر دوست دارید راجب به ذرع و فرش ذرع و نیم اطلاعات بیشتری داشته باشید می‌توانید مقاله مربوط به آن را که قبلا در سایت منتشر شده است مطالعه کنید.
به یک چهارم ذرع، چارک گفته می‌شود. حال گره ذرعی برابر با یک چهارم چارک است. برای مثال در شهر اصفهان که قالی ها فارسی بافت هستند گره ذرعی آنها برابر 6.5 و در شهر تبریز که قالی های آنها ترکی بافت است، برابر 7 سانتی متر است.
رجشمار فرش
برای تعیین رجشمار فرش ما باید تعداد گره های فرش را بشماریم! شاید بگویید اینکار که خیلی خسته کننده و زمان بر است. اما باید خدمتتان بگوییم که راه میانبر و بسیار آسانی برای شمارش گره های فرش و تعیین رجشمار فرش وجود دارد. اما این راه حل میانبر چیست؟
تنها کافی است شما تعداد گره های زده شده در 7 سانتی متر از قالی تبریزی و 6.5 سانتی متر از قالی اصفهانی را بشمارید. این رجشمار فرش شماست.
برای مثال اگر رجشمار فرشی برابر با 50 باشد، به این معناست که در هر 7 سانتی متر از عرض آن فرش، 50 گره وجود دارد. از آنجایی که برای بافت هر گره ما از دو نخ تار استفاده می‌کنیم، پس در هر 7 سانتی متر از فرش ما 100 نخ تار وجود دارد.
اگر دو فرش دستبافت را از شهرهای مختلفی مانند تبریز و اصفهان با رجشمار یکسان با یکدیگر مقایسه کنیم متوجه خواهیم شد که فرش اصفهان دارای ظرافت بیشتری نسبت به فرش دستبافت تبریز است. زیرا اگر رجشمار فرش اصفهان و تبریز را محاسبه کنیم متوجه خواهیم شد که در هر فرش فارسی مانند فرش کاشان 769 و در هر فرش تبریز 714 گره وجود دارد.
تراکم فرش
تراکم فرش دستبافت مانند فرش ماشینی به آن تعداد گره ای گفته می‌شود که در یک متر طول فرش زده شده است. معمولا رجشمار فرش برای تعیین ظرافت فرش و تراکم فرش برای تعیین تو پری و لطافت فرش استفاده می‌شود. واحد های اندازه گیری تراکم فرش اینچ مربع، دسیمتر مربع و متر مربع است.
چه تفاوتی بین رجشمار فرش دستبافت و شانه و تراکم فرش ماشینی وجود دارد؟
فرش ماشینی در شانه های مختلفی مانند فرش ماشینی 1200 شانه، فرش ماشینی 700شانه و .... تولید می‌شود. شانه آن تعداد گره ای است که در یک متر از عرض فرش و تراکم آن تعداد گره ای است که در یک متر از طول فرش وجود دارد. برای مثال یک فرش ماشینی 1200 شانه در هر متر خود 1200 گره دارد. یک فرش ماشینی 500 شانه نیز 500 شانه در یک متر از عرض خود دارد. حال این فرش ماشینی معادل با فرش دستبافت 32 رج است. ناگفته نماند که در بافت فرش ماشینی از گره Uو با بافت بی گره استفاده می‌شود.
اصطلاحات مهم در رابطه با رجشمار فرش
اصطلاحات مختلفی در بافت فرش دستبافت وجود دارد که آشنایی با آنها به مهارت بیشتر ما و تسلط بیشتر ما بر بافندگی کمک شایانی می‌کند. اما این اصطلاحات چه هستند؟
• 6 لا یا 9 لا
این اصطلاح معمولا در فرش های ناینی کاربرد دارد. این لا تعداد نخ پنبه است که در نخ تار فرش دستبافت قرار دارد. هرچقدر مقدار لا فرش کمتر باشد، فرش ما دارای ظرافت بیشتری خواهد بود. معمولا فرش دستبافت 6 لا معادل با رجشمار 60 و فرش 9 لا معادل با رجشمار 50 است. فرش 12 لا نیز معادل با رجشمار فرش 30 است.
• 100 تایی
اصطلاح 100 تایی برای فرش اصفهان کاربرد دارد. منظور از 100تایی تعداد گره های موجود در تمام عرض فرش است. اگر اصطلاح خفت به گوشتان خورد، آن را با 100تایی اشتباه نگیرید. خفت تعداد کل گره هایی است که در عرض فرش وجود دارد. برای مثال یک فرش 6 متری که دارای 20 عدد 100تایی بوده دارای 2000 خفت یا گره در 2 متر عرض فرش وجود دارد. این فرش معادل با 65 رج است.
• خونه
این اصطلاح برای فرش اصفهان مانند فرش کاشان کاربرد دارد. هر خانه دارای 10 گره یا خفت است. وقتی از اصطلاح تعداد خونه استفاده می‌کنیم منظور ما تعداد خونه های موجود در نصف فرش دستبافت است.
• تون
اصطلاح تون در یزد متداول است. به تعداد نخ تاری که در نصف عرض فرش کشیده می‌شود، تون گفته می‌شود. برای مثال فرش 840 تون 6 متری دارای 420 گره در یک متر عرض فرش است.
• جفت
اصطلاح جفت در کرمان زیاد استفاده می‌شود. منظور از جفت تعدلد گره تار در دو گره ذرعی است. یعنی تعداد گره های موجود در 14 سانتی متر از عرض فرش دستبافت ما. برای مثال فرش 100 جفت دارای 100 جفت تار ( یا 100 گره) در 14 سانتی متر است.
اگر به خرید فرش دستبافت رفته باشید و شناسنامه فرش ها را بررسی کرده باشید حتما متوجه شدید که رجشمار فرش را به صورت دو عددی که در هم ضرب شده (مانند 75*75) نشان می‌دهند. این اعداد نشان دهنده تعداد گره موجود در 10 سانتی متر از عرض فرش در 10 سانتی متر از طول فرش است. برای مثال فرش 75 جفتی که به صورت 75*75 نشان داده می‌شود، دارای 75 گره در 10 سانتی متر از عرض خود و 75 گره در 10 سانتی متر از طول خود است. این فرش دارای 50 رج است.