بررسی کامل و جامع انواع طرح فرش ایرانی

• فرش کاشان
• قیمت فرش
• فرش ارزان
• بررسی کامل و جامع انواع طرح فرش ایرانی

اگه بگیم اولین چیزی که چشم مارو به سما یک فرش میبره، طرح و نفش فرشه دروغ نگفتیم. طرح و نقش فرش برای روحیه ما، زیبایی خونه و دکوراسیون خونه ما مهم و اساسیه. حالا چیزی که فرش ایرانی رو از بقیه فرش های جهان جدا کرده، طرح فرش ایرانی هست. طرح فرش ایرانی یک تابلویی برای نمایش دادن فرهنگ، هنر و آداب و رسوم ایرانی بوده و هست. طرح و نقش فرش ماشینی ایرانی بقدری گسترده و عظیمه که برای هر فرهنگ، سلیقه و قومی فرش تو آستین خودش داره. بافندگان ایرانی برای انتخاب طرح و نقش از ذهن خود، آداب و رسوم و فرهنگ خود استفاده می‌کردند. به همین دلیل هم هست که بیشتر فرش های ایرانی طرح هایی شبیه به هم یا از یک خانواده دارند که به دلیل یک بودن فرهنگ ایرانی بین بافندگانه. اما خب با این وجود طرح فرش ایرانی خیلی گسترده و متنوعه. ما امروز میخوایم به معرفی اونها بپردازیم و از طرح و نقش فرش خودمون سر دربیاریم و یا اگه قصد خرید فرش ماشینی جدیدی داریم، بهتر از قبل بتونیم طرح و نقش فرشمون رو انتخاب کنیم.

انواع طرح فرش ایرانی

اگه بخوایم بگیم طرح و نقش فرش ایرانی به چند دسته تقسیم میشه، باید از دیدگاهی که قصد دسته بندی اون رو داریم بررسی کنیم. ما میخوایم از دیدگاه انواع نقشه و انواع طرح و نقش بکار رفته در هر طرح فرش ایرانی به تقسیم بندی فرش ایرانی بپردازیم. طبق این نوع دسته بندی ما هفت نوع طرح فرش داریم که هر کدام از آنها زیرمجموعه های زیادی دارند. ما اول با هرگروه و زیر مجموعه های اون آشنا میشیم. بعد به سراغ آشنایی با فرش هایی میریم که از اون طرح و نقش دارند تا بتونیم طرح و نقش فرش خونمون رو با آگاهی بیشتری انتخاب کنیم و با تنوع طرح و نقش فرش هاهم آشنا بشیم.

انواع دسته بندی طرح فرش ایرانی

طرح فرش دارای صورت
طرح فرش ایرانی بر اساس نقش و نقش مایه‌
طرح  فرش با نقش مایه طبیعت سبز
طرح فرش و قالی شهرت یافته یا نام ایلات عشایر و اقوام و افراد ایرانی
طرح فرش ایرانی مشهور به نام شهرها و مکانها
طرح فرش ایرانی تلفیقی- اقتباسی
طرح فرش از نظر نوع استفاده و کاربرد (جدید)
بریم که باهر کدوم از این دسته ها مفصل مفصل آشنا بشیم.

1.  طرح فرش دارای صورت

همونطور که از اسم این نوع طرح مشخصه، شامل طرح صورته. اما خب زیر مجموعه ها و انواع مختلفی داره. مثل:

طرح آدمکی ( ملا نصرالدینی)
طرح حیوان دار
طرح صورتی یا رخ
طرح لیلی و مجنون
فرش طرح ماهی
طرح آدمکی یا ملانصرالدینی

تو این مدل طرح فرش ها از صورت انسان به صورت تنها یا انسان سوار بر اسب یا دیگر حیوانات استفاده میشه. جایگاه اون فرد هم میتونه مجالس مختلف بزم، رزم، مجلس شادی، در حال گذر و.... باشه.

طرح حیوان دار

تو این مدل طرح فرش از حیوانات مختلف مثل شیر، اسب، گوزن، بز کوهی، قوچ، سگ و.. و پرندگانی مثل کبوتر، عقاب، کبک و... استفاده میشه. ریشه این طرح و نقش ها به طرح و نقش فرش ها و گلیم هایی عشایری برمی‌گرده و از اونها الهام گرفته شده است. اگه براتون سوال شده که چرا از حیوانات در طرح فرش استفاده میشه باید بگم که این حیوانات نماد و مفهوم های مختلفی مثل شجاعت، نجابت، وفاداری و... هستند که با حالت ها و شکل های مختلف در طرح فرش ایرانی ازش استفاده میشه.

تمامی حیواناتی که در فرش طرح حیوان دار استفاده میشه دارای صورت هست و فقط حالات و شرایط حیوان فرق میکنه. از جمله فرش طرح حیوان دار میتونیم طرح های زیر رو نام ببریم:

طرح جانوری
طرح درختی حیوان دار
طرح لاک‌پشتی
طرح شاپرکی
طرح خرچنگی
طرح اژدها
طرح شاخ ‌گوزن
طرح صورتی یا رخ

تو این مدل طرح فرش، نقش واقعی یا خیالی از صورت انسان روی فرش بافته میشه. طرح صورتی یا رخ خودش به چندین مدل تقسیم میشه، مثل:

طرح و نقشه چهره و رخ پادشاهان و افراد صاحب منصب
اولین نوع طرح صورتی یا رخ اختصاص داده شده به شاهان و پادشاهان و افراد با نفوذ و قدرتمند. جالبه بدونید تنوع رنگی، طرحی و صورتی این نوع از طرح های صورتی نسبت به بقیه انواع آن به مراتب بیشتره. دلیل اون هم اینه که این افراد صاحب مال و منال و قدرت و نفوذ بالایی بودند و سفارش فرش چهره خود را می‌دانند. و یا افراد مجبور بودند صورت و چهره بعضی از افراد قدرتمند را برروی فرش بیاورند.

طرح و نقشه صورت هنرمندان، جنگجویان و عشاق معروف
این نوع از طرح  صورتی فرش به دلیل علاقه و شهرت و نقل مجلس بودن افراد هنرمند، جنگجو و عشاق رواج پیدا کرده و مخاطبان و علاقه مندان خاص خودش رو داره.

طرح لیلی و مجنون در فرش
شاید الان بگید مگه این دسته که زیر مجموعه عشاق حساب نمیشه؟ باید بگیم که به دلیل شهرت زیاد و بی اندازه لیلی و مجنون و مریدان داستان آنها، تعداد تابلو فرش هایی که از آنها بافته شده و می‌شود بسیار زیاد بوده و این دسته را از بقیه دسته ها جدا میکنه. نگارگری و بافت تصاویر لیلی و مجنون به واسطه عشق واقعی و سوزان آنها و شهرت بی حدی که داشتند در میان بافندگان فرش هم راه پیدا کرده است. در این مدل طرح فرش ها صورت مرد و زنی را درشت و کنار یکدیگر می‌بینیم. جزییات صورت مرد و زن به صورت کامل مشخص و نمایانه. فرش طرح ایرانی با طرح لیلی و مجنون از جذاب ترین تابلو فرش ها و فرش هایی ایرانیه که هنوز هم علاقه مندان زیادی رو به خودش اختصاص داده است.

چهره های برجسته ملی مذهبی
از دیگر انواع طرح صورتی و رخ، چهره افراد برجسته  و مشهور هر دوران بوده که به دلیل شهرتشان بافته میشده است. همینطور تصاویر افراد موجود در نقش ساختمان های ابنیه و آثار تاریخی مذهبی و ملی هم تو این گروه به چشم می‌خوره که جذابیت زیادی دارند.

طرح فرش ماهی

نقش اصلی طرح فرش ماهی رو یک لوزی با  گل و پره های چرخ و فلکی که در چهار گوشه این لوزی قرار دارند، در دست داره. بالای این پره های چرخ و فلکی هم گل های رنگارنگ و زیبا قرار دادند. این طرح در کل فرش تکرار میشه و کل قسمت زمینه رو می‌گیره. البته به دلیل تکرار یک طرح در کل فرش به فرش طرح بندی یا واگیره ای هم معروفه. بعد از ورود اسلام به ایران به جای این لوزی ها که شبیه ماهی بودند از گل و بوته استفاده شد و بافندگان دیگر طرح حیوانات رو داخل فرش ها نبافتند.

انواع طرح فرش ماهی

•    طرح ماهی سنه (سنندج)
•    طرح ماهی درهم
•    ماهی هرات
•    ماهی زنبور
•    ماهی قشقایی
•    طرح ریزه ماهی یا ریز ماهی
در بین تمامی این انواع، طرح ریز ماهی از شهرت بیشتری برخوردار بوده و خودش چندین زیر مجموعه رو شامل میشه. از انواع طرح فرش ریز ماهی میتونیم فرش طرح ماهی اصیل یا تبریز، فرش طرح شاه ماهی، فرش طرح موج ماهی رو نام برد.

2.    طرح فرش ایرانی بر اساس نقش و نقش مایه‌

این طرح فرش ها از قدیم  توسط مردم، فعالان صنعت فرش، بافندگان، دلالان و واسطه ها و تمامی افرادی که در روند تولید تا فروش و استفاده فرش دخیل بودند، نام گزاری شده و دهان به دهان و نسل به نسل گفته شده تا ما امروزه هم به همین نام آنهارو میشناسیم. دلیل نام گزاری این نوع طرح فرش ایرانی به خاطر نقش موجود در حاشیه ها، زمینه و متن فرشه و برای راحتی کار در تشخیص انواع طرح فرش انجام شده است. تقسیم بندی های مختلفی روی همین دسته از طرح فرش ها انجام شده که در ادامه به تک تک آنها می‌پردازیم. 

تقسیم بندی طرح نقش مایه از منظر طرح زمینه 
•    طرح کف ساده 
•    طرح فرش افشان یا گلدار

تقسیم بندی طرح نقش مایه از منظر نقش متن
وقتی میگیم تقسیم بندی از منظر نقش متن یعنی از منظر نقوش و طرح هایی که در بوم یا متن فرش به کار رفته شده که به صورت کلی به 4 دسته تقسیم میشه: 
•    طرح لچک ترنج یا لچکی و ترنج‌دار
•    طرحهای طره دار که در نقش آن از بن نگاره‌های طره استفاده می شود. مانند طره‌دار پیوسته و طره‌دار ناپیوسته
•    طرح طره‌دار سلسله‌ای
•    طرح بندی، سراسری، محرمات و سلسله‌ای.
حالا میریم سراغ آشنایی با هرکدوم از این دسته ها.

•    طرح لچک و ترنج

طرح لچک و ترنج محبوب ترین طرح فرش در میان انواع طرح فرش براساس نقش است. همه ماهم تا حالا از این مدل فرش ها دیدیم و یا ممکنه فرش خونه ما فرشی با طرح لچک و ترنج باشه. نقشه و طرح فرش لچک و ترنج دار از مکتب شاه عباسی به جا مونده و دلیل شهرتش به لچک و ترنج وجود همین دو رکن در فرشه.
هر فرشی که دارای لچک و ترنج باشه زیر مجموعه همین دسته است. در ادامه ما با بعضی از دسته بندی های اون آشنا میشیم.
    ترنج دار
فرش های ترنج دار فقط یک ترنج در مرکز خودشون دارند و خبری از لچک در فرش نیست. خود این دسته شامل چندین زیر مجموعه میشه.
    فرش لچکی
نقطه مقابل فرش های ترنج دار، فرش های لچکی هستند. این نوع فرش ها فقط لچک دارند و خبری از ترنج در میان آنها نیست. در هنر و فرهنگ ایرانی لچک به عنوان مکمل ترنج بافته میشه و به همین دلیل فرش های لچکی نسبت به فرش های ترنج دار خیلی کم و محدود هستند.
    فرش لچکی طره دار
طره درفرهنگ لغت  به رشته مویی گفته می شود که در کنار گوش ها آویزان باشد. به امتداد لچک های فرش هم طره گفته میشه. فرش لچکی طره دار فرشیه که ترنج نداره و فقط از لچک تشکیل شده است. اما همین لچک در امتداد طولی و عرضی فرش ادامه پیدا کرده و به همین دلیلم با نام لچکی طره دار شناخته میشه.
    فرش ترنجی طره دار
فرش ترنجی طره دار فرشیه که لچک نداره و فقط از ترنج در میان فرش و طرح طره ها در اطراف زمینه فرش تشکیل شده است.
    فرش لچک و ترنج ساده
این مدل طرح فرش ها فقط از لچک و ترنج ساده تشکیل شده و هیچ طره ای نداره.

تقسیم بندی طرح نقش مایه از منظر وجود یا عدم وجود حاشیه فرش
    طرح های حاشیه دار
    طرح های بدون حاشیه

تقسیم بندی طرح نقش مایه از منظر یکدستی سطح فرش
    فرش های گل برجسته
    فرش های ساده

•    طرح محرابی (سجاده ای یا جا نمازی)
طرح محرابی یکی از طرح های محبوب و مشهور ایرانیه که نه تنها در صنعت فرش بلکه در صنعت معماری ایرانی هم کاربرد و شهرت زیادی دارد. در واقع میشه گفت طرح محرابی از نقش مایه های اصلی بوم و متن فرش ایرانیه. در قدیم از طرح محرابی استفاده های بیشتری میشده اما امروزه فقط برای طراحی فرش  مساجد و فرش های جانمازی و مکان های مذهبی از این طرح استفاده میشه. 
فرش محرابی به دو صورت دستبافت  و ماشینی تولید میشه. طرح محرابی دستبافت محدود به یک جانماز یا سجاده میشه اما در نوع ماشینی آن ما تعداد زیادی از سجاده ها را کنارهم دیگر داریم که برای مساجد و حسینه ها کاربرد فوق العاده ای داره. استفاده از این سجاده های ماشینی جدایی از نظم و انضباطی که به صفوف نمازگزاران میده باعث ایجاد یک وحدت و همدلی بین افراد میشه.  فرش طرح محرابی فقط برای مساجد کاربرد نداره و میشه مانند بقیه فرش ها در همه جا استفاده کرد. فرش های طرح محرابی دارای طرح محراب و نقش هایی مثل ستون، قندیل، سرستون، کتیبه ها و نوشته هایی تزیین شده که نمای فوق العاده ای به فرش می‌دهد. از طرح محرابی در طراحی بقیه طرح فرش هاهم استفاده میشه. مثل طرح شکارگاه که دارای یک حالت محراب در اطراف خودشه.
اما طرح محرابی هم مانند بقیه طرح ها به دسته های مختلفی تقسیم میشه، مثل: 
    طرح محرابی قندیلی
طرح قندیلی شبیه به طرح معماری مساجد الخصوص ستون ها و سردرها داره. فرش طرح محرابی قندیلی در قالیچه ها و سجاده های نمازی برای تزیین بیشتر و زیباتر کردن فرش استفاده میشه.
    طرح محرابی درختی
اگه در زیر طاق محراب فرش های طرح محرابی از درخت زندگی استفاده بشه و بافته بشه، فرش طرح محرابی درختی خلق میشه. این طرح زیبایی و شهرت زیادی داره و جز طرح های ارزشمند فرش ایرانی و آسیای صغیره.
    طرح محرابی ستون دار
طرح محرابی ستون دار طرحیه که در دو طرف زمینه دو عدد ستون برای نگه داشتن محراب وجود داره. این ستون ها هم از نقش و نگارهای تزیینی تشکیل شده که باعث جذابیت بیشتر طرح و ستون ها میشه.
    طرح محرابی گلدانی
طرح محرابی گلدانی شبیه به طرح محرابی درختیه، با این تفاوت که به جای درخت از یک گلدان برای تزیین فرش استفاده شده است. این گلدان از پایین و وسط فرش شروع میشه و کل فرش رو در بر میگیره.
3.    طرح فرش با نقش مایه طبیعت سبز
یکی از مشهورترین انواع طرح فرش ایرانی ، طرح بته ای است که از درخت سرو الهام گرفته شده و تنوع زیادی هم داره. بته های سر کج فرش که به بته جقه یا بوته جقه هم معروفه، در انواع مختلف رنگ و اندازه در این نوع فرش ها استفاده میشه. از انواع طرح فرش با نقش بته ای  میتوانیم بته جقه، بوته خرقه ای، بوته شاخ گوزن، بوته سرابندی، بوته ترمه، بته لچک ترنج، بوته قلمکار اصفهان، بوته ماهی، بوته کردستانی، هشت بوته، هشت گل، بوته سنندج، بوته میر شکسته، بوته بازوبندی، بوته بادامی و بوته افشاری نام برد. 
طرح بته ای با توجه به شکل و خطوط فرعی که برای تزیین طرح استفاده میشه، به دسته های زیر تقسیم بندی میشه:
     طرح بته کشمیر با بته جقه
نقش اصلی یکی از انواع فرش بته جقه را کاج بازی میکنه. این طرح همانطور که از اسمش مشخصه شبیه به میوه درخت کاجه که با نام های مختلفی مثل آتش مقدس کاج، بادام، گلابی، کیسه چرمی و مشت بسته شناخته میشه. 
    طرح بته جقه ای
تفسیر ها و تحلیل های مختلفی از طرح بته جقه ای وجود داره. به تفسیری گفته شده که مانند درخت سروی هست که به خاطر باد خم شده. یا شکل مرغیه که سر خودش رو تو سینه خودش فرو برده است. به تفسیری هم شبیه زنی است که چادر برسر دارد. جقه هم نام طرحی است که در کنار بته اصلی طراحی شده است. 
    طرح بوته کرمان
یکی از طرح های شبیه به طرح بته جقه، طرح بوته کرمانه با این تفاوت که دارای زمینه سبز تیره است. همینطور طرح اون بلندتر و باریک تر از طرح بته جقه اصلیه.

    طرح بوته افشاری
طرح بته افشاری یک طرح اصلی ایرانی متعلق به طایفه افشار هست. این طرح شامل یک مرغ ترنجی با زمینه سادست که از طرح و نقش های اصلی قالیچه ای افشاریه. 
    طرح بته بادامی
طرحی که شبیه به بادامه به طرح بته بادامی معروفه. گل ها در طرح بته بادامی بسیار ریزبافت تر از بقیه طرح هاست.
طرح و نقش بته بازوبندی از طرح بازو بندها، گردن بندها، کمربندهای پهلوانان قدیمی الهام گرفته شده و براساس آنها طراحی شده است.
    طرح بته ترمه ای
طرح بته ترمه ای طرحیه که شبیه به درخت کاجه و به طرح بته ترمه ای معروفه.
    طرح بته خرقه ای
طرح بته خرقه ای شبیه به طرح بته ترمه ای هست با این تفاوت که بته های بزرگتر و بلندتر هستند.
    طرح بته دو قلو
یکی دیگه از انواع طرح بته جقه، طرح بته جقه دو قلو هست که شامل دو بته شبیه بهم و هم اندازه کنارهم است.
    طرح بته ماهی
ماهی یکی از طرح های محبوب برای بافت طرح و نقش فرشه. طرح بته ماهی شامل یک یا چند بته شبیه به ماهی هست که بیشتر در حاشیه و اطراف فرش استفاده میشه. 
    طرح بته مادر و بچه
طرح بته مادر و بچه  طرحیه که شامل دو بته کنارهم دیگره که یکی از اونها بزرگتره و دیگری رو تو دل خودش جا داده. به همین دلیل هم به بته مادر و بچه مشهوره. 
    بقیه طرح های بته جقه ای که به اندازه بقیه طرح ها شناخته شده و معروف نیستند: 
طرح بوته سنندجی، طرح بوته شاخ گوزن، طرح بوته شاخ و برگی، طرح بوته عنابی، بوته جوجه‌ای، بوته قباد خانی و بوته صوفی ، بوته محلی.

طرح درختی گلدانی
در طرح درختی گلدانی از طرح درختان برای طراحی فرش استفاده میشه. در واقع درختان، گلدان ها و گل ها نقش اصلی این طرح هارو برعهده داره.
طرح جنگلی
یکی دیگه از طرح هایی که از طبیعت الهام گرفته شده، طرح جنگلیه. فرش طرح جنگل شامل تمامی اجزای جنگل مثل درختان، گیاهان، گل ها، شاخه و برگ ها، جویباران و... میشه و دقیقا یک جنگل جذاب رو برای ما تداعی میکنه.
طرح فرش گلفرنگ 
طرح فرش گلفرنگ از طرح فرش هایی هست که بر پایه گل طراحی شده است. طرح فرش گلفرنگ از زمان قاجار متداول شده و گل ها نقش اصلی این طرح رو بر عهده دارند. گل هایی مثل گل محمدی یک جز مهم در فرش گلفرنگه که از نظر رنگ، ابعاد و شکل شبیه به گل واقعی هست و حس طبیعت رو به ما میده.
پس نقش اصلی طرح گلفرنگ، گل هست که بسته به نوع گل به دسته های زیر تقسیم بندی میشه:
    گل فرنگ بیجار
    گل فرنگ ترنج‌دار
    گل فرنگ مستوفی
طرح گل و بلبل
فرش ایرانی با طرح گل و بلبل شامل گلی است که بلبلی روی آن نشسته است. 
طرح گل و گیاه
یکی دیگر از انواع طرح فرش ایرانی ، طرح گل و گیاه است که از گل و گیاهان طبیعت الهام گرفته شده است. نقش اصلی طرح گل و گیاه رو انواع گل و گیاه به همراه برگ و شاخه های مختلف بازی می‌کند. طرح گل و گیاه فقط در حاشیه فرش استفاده نمیشه و در کل حاشیه و متن فرش به چشم می‌خوره. 
اگه از طرح گل و گیاه به صورت تکی و پراکنده در سطح فرش استفاده بشه، ما نمونه طرح های زیر رو خواهیم داشت: 
طرح پیچک، طرح دسته گل، طرح کوسه‌ای، طرح سعدی خشتی، طرح سعدی دسته گلی،طرح شاه بلوطی، طرح گل اناری، طرح گل حنایی، طرح گل درشت، طرح گل ریز، طرح گل سرخ، طرح گل و بلبل.
اگه بافندگان به جای استفاده از تک گل از مجموعه ای از گل ها کنارهم استفاده کنه که نمایانگر یک فصل یا چهار فصل سال باشه، فرش منظرخ و چهارفصل خلق میشه. هر یک از این فرش ها میتونه یک فصل رو به همراه جزییاتش برای ما به تصویر بکشه. از انواع فرش های طرح گل و گیاه که به صورت دسته ای از گل ها در اونها استفاده شده، میتونیم موارد زیر رو نام ببریم:
•    طرح فرش باغی
•    طرح چهار فصل
•    طرح دورنما
•    طرح سبزی کاری آبنما 
•    فرش طرح شکارگاه 
•    طرح صورتی 
•    طرح قاب عکس
•    طرح لیلی و مجنون 
•    طرح مجلسی

4.    طرح فرش و قالی شهرت یافته یا نام ایلات عشایر و اقوام و افراد ایرانی
در ایران اقوام زیادی با فرهنگ، آداب و رسوم و باورهای مختلفی وجود داره که در جاهای مختلف ایران زندگی می‌کنند. این فرهنگ و مذهب و سبک نگرش متفاوت قوم ها تا طرح و نقش فرش های ایرانی هم راه پیدا کرده است. هر منطقه و قوم طرح و نقش خاص خودشون رو که برگرفته از آداب و رسوم و مذهب و نگراش و باورهای خاص خودشون هست رو روی فرش اجرا می‌کنند. 
وقتی به بررسی این دسته از فرش ها می‌نشینیم براساس رنگ ها و طرح های آن میتونیم تشخیص بدیم متعلق به کدام قوم و منطقه و کدام افسانه های ایرانیه. 
از آنجایی که قوم های زیادی در ایران وجود داره، تنوع این دسته از فرش های ایرانی گسترده است و دلیل نام گزاری آنها هم به دلیل نوع بافت و انتخاب طرح و نقش فرش است. 
انواع مختلفی از فرش هایی قومی در ایران وجود داره، مثل: طرح شاه عباسی، طرح افشار، طرح سنچولی، طرح بختیاری، طرح ترکمن، طرح بلوچی، طرح خاتمی، طرح سنه، طرح جان بیگی، طرح کردی، طرح قشقایی، طرح بیستونی، طرح گل شاه عباسی، طرح سیر شکسته.
در ادامه با بعضی از این طرح ها بیشتر و مفصل تر آشنا میشیم.

فرش با طرح سنه
این فرش یک جه متمایز کننده نسبت به بقیه فرش ها داره و اون هم نوع گره و بافت فرشه. برای بافت فرش با طرح سنه از گره نامتقارن استفاده میشه که به گره سنه هم معروفه.
طرح افشار
فرش طرح افشار از محبوب ترین طرح فرش ها میان ایرانیان و افراد خارجی است و بافت آن به زمان افشار برمی‌گرده. زیبایی فرش طرح افشار خیره کننده است و به همین دلیلم شهرت زیادی داره. فرش طرح افشار به دست عشایر هنرمند ایرانی بافته میشه. با وجود اینکه فرش طرح افشار تنوع گسترده و متنوعی داره اما 11 طرح آن بیشتر از بقیه طرح ها به شهرت رسیده و شناخته شده است. آن 11 طرح به شرح زیر است: 
طرح دو گل پاریزی، طرح گل حشمت، طرح سه کله، طرح ابری، طرح منبری، موسی‌ خانی، طرح جنگلی، شول یا بندی، طرح مرغی، طرح تصویری.
فرش طرح افشار در حال حاضر در شهر کرمان توسط عشایر هنرمند ایرانی بافته و تولید میشه. برای خرید و مشاهده این 11 طرح جذاب میتونید سری به بازار فرش سیرجان که در شهر کرمان مستقر شده است، بزنید.

طرح ترکمن
فرش طرح ترکمن از مشهورترین فرش های دستبافت ایرانیه که طبق هر ایل و طایفه خاص به 20 شکل و نقش مختلف بافته میشه. در طرح ترکمن ما از لفظ گل استفاده می‌کنیم که همان ترنج در بقیه فرش هاست. همین گل در بین عشایر و روستاییان به حوض هم معروفه. در بافت فرش طرح ترکمن از رنگ قرمز تیره در کنا قهوه ای تیره و شتری استفاده میشه. این ترکیب رنگ گاها نماد فرش های ترکمن شناخته میشه و از اصل و اساس هر فرش ترکمنه.
طرح ترکمن انواع مختلفی داره اما اگه بخوایم مشهور ترین آنها رو معرفی کنیم با موارد زیر روبروییم: 
طرح غزال، ساریک گل، گز، سالور گل و آخال، ارساری گل، ارساری، جعفربای، بشیر، ساریک، سالور، چدر، کرکی و یموت و... 
طرح قشقایی
یکی از جذاب ترین و مشهورترین طرح فرش ایرانی ، طرح قشقایی است که در سرتاسر دنیا طرفدارو مرید داره. طرح  و نقش طرح قشقایی به صورت ذهنی توسط بافنده انتخاب میشه و از آداب و رسوم و تاریخ و جو روحی زمان بافت الهام گرفته میشه. البته با پیشرفت گلیم و فرش بافی گاها پیش میاد که از نقشه هم برای بافت فرش طرح قشقایی استفاده کنند اما بخش عمده آن توسط زنان عشایر قشقایی که در شهر شیراز مستقر هستند به صورت ذهنی و منحصربفرد بافته میشه. 
طرح قشقایی اول در میان عشایر و بعد در میان روستاییان شیراز متداول و شهرت زیادش به علت خاص و منحصربفرد بودن رنگ و طرح و کیفیت ممتاز و عالی آن است. 
در شهر شیراز ایل قشقایی و خمسه به تولید فرش طرح قشقایی مشغول هستند. این فرش به نام های فرش قشقایی و فرش شیراز هم شناخته میشه.
طرح بلوچی
طرح بلوچی شامل طرح گل و شکوفه در قالب های لوزی شکله که در سرتاسر فرش تکرار میشه. طرح بلوچی شامل گل و بوته ها و شاخه درختان الخصوص درخت بید مجنون به شکل ساده است. فرش طرح بلوچی بافت درشت و زمختی داره و نقش اصلی اون رو خونه های چهارخونه و شطرنجی بازی می‌کنند. به همین دلیل طرح بلوچی از زیر مجموعه های طرح خشتی هم شناخته میشه. 
طرح فرش بلوچی به صورت ذهنی و بودن نقشه اولیه بافته میشه. در این طرح ذهنی از لوزی و شش گوش و اشکال ساده هندسی استفاده میشه. 
 از اقوام مختلف بلوچ که به بافت فرش بلوچی مشغول هستند میتوان بهلولی، بایزیدی، کلاه درازی، جان میرزایی، رحیم خانی، برآهویی، کورخیلی (سالارخانی) و حسن زایی را نام برد.

5.    طرح فرش ایرانی مشهور به نام شهرها و مکان ها
یکی دیگر از انواع طرح فرش ایرانی ، فرش ایرانی شهر و مکان هاست. دلیل این نام گزاری اینکه سرمنشا و ایده بافت این نوع فرش ها شهرها بوده و یا اولین بار در یک شهر خاص بافته شده و به این نام شناخته میشه. در حالی که ممکنه دیگه در شهر اولی که این فرش بافته شده، تولید و بافته نشه.
نکته ای که باید بهش توجه کنیم اینکه این دسته بندی ها مربوط به فرش دستبافته و وقتی حرف از فرش ماشینی میشه قضیه کاملا متفاوته و دیگه به این نام ها شناخته نمیشه. یا اصلا چنین طرح هایی در فرش ماشین تولدی نمیشه.

شاید براتون سوال بشه که چرا چنین طرح  و نقشی در فرش ماشینی وجود نداره؟
فرش های ماشینی با استفاده از الیاف مصنوعی و توسط دستگاه های بافندگی با طرح و نقش از قبل طراحی شده بافته میشه و دیگه نوع بافت و الیاف یا طرح و نقش توسط بافنده شهرهای مختلف انتخاب نمیشه که از آداب و رسوم و تاریخ یک شهر سرچشمه گرفته شده باشه.
از نمونه فرش های ایرانی مشهور به نام شهر و مکان میتونیم فرش کاشان، فرش اصفهان و ... رو نام ببریم. جدایی از طرح فرش پارامترهای دیگه ای مثل نوع بافت، ریز بافتی و درشت بافتی فرش، الیاف و رنگی که برای اونها استفاده میشه هم در ساخت یک فرش مشهور به شهر و مکان موثره. مثلا وقتی صحبت از فرش نایین میشه، منظور فرشی است که در شهر نایین بافته شده و نوع بافت و طرح فرش متعلق به همین شهره.
در فرش ماشینی عاملی که باعث نام گزاری آنها میشه، طرح و شکل فرشه. مثلا ما در فرش ماشینی، طرح نایینی داریم اما این طرح فقط یک مدله و مثل نوع دستبافت آن انواع مختلفی نداره. یا در فرش ماشینی وقتی صحبت از فرش اصفهان میشه منظور یک فرشیه که طرح لچک ترنج  داشته باشه و دارای یک حاشیه پهن و دو حاشیه نازک تر در دو طرفش باشه. 

انواع طرح فرش براساس شهرها و مکان ها

طرح اصفهان و نائین، طرح کاشان، طرح اردبیل، طرح کرمان، طرح بیجار، طرح جوشقانی، طرح افغانی، طرح بیرجند، طرح ختایی، طرح تفرش، طرح خراسان، طرح ساروق، طرح زنجان، طرح سرابند، طرح ساوه، طرح سیستان، طرح سنندج، طرح کردستان، طرح فردوس، طرح ترکی شیرازی و طرح مشک آباد. در ادامه بعضی از این موارد رو به صورت مفصل تر بررسی می‌کنیم.

طرح فرش کاشان

فرش و قالی کاشان از قدیم ایام در بین مردم جهان شناخته شده بوده. طرح و نقش فرش کاشان از دسته فرش های لچک  و ترنج است و دارای رنگ بندی خاص و محصور کننده ای است که باعث جذب طرفداران زیادی به سمت آن شده است. معمولا رنگی که برای بافت زمینه فرش کاشان استفاده میشه، رنگ رناسی و لاکی است. البته فرش کاشان با زمینه کرم، مشکی و سورمه ای هم تولید میشه اما آنچه به عنوان فرش کاشان شناخته میشه فرشی با زمینه لاکی یا قرمزه که برای دکوراسیون های کلاسیک و قدیمی هم کاربردیه. .

طرح فرش اصفهان

طرح فرش اصفهان هم از دسته فرش های لچک و ترنجه که با نقوش اسلیمی ساده و دهان اژدری و باغهای پر از گل و گیاه با شاخ و برگ هایی به هم پیوسته و خزنده تزیین شده است. در قسمت حاشیه فرش اصفهان دو حاشیه باریک ویک حاشیه پهن وجود داره که حاشیه پهن با دو حاشیه باریک محصور شده است. کل حاشیه فرش اصفهان با استفاده از گل های شاه عباسی تزیین شده که از ویژگی های خاص فرش اصفهانه.

طرح فرش نایین

فرش نایین هم مانند دو گروه قبلی از دسته فرش های لچک و ترنج داره. ویژگی هایی که فرش طرح نایین رو از بقیه فرش ها متمایز میکنه ریز بافت بودن آن و استفاده از الیاف باکیفیت و ماندگاره. همین کیفیت و ریز بافتی فرش های طرح نایین باعث شهرت و تقاضای زیاد جهانی برای آن شده است. برای بافت فرش نایین از پشم و کرک خالص استفاده میشه که باعث دوام بالا و کیفیت اعلی این فرش ها میشه. 
فرش نایین از نظر رنگ بندی، طرح و نقش دارای انواع مختلفیه که از مشهور ترین آنها میتوان طرح لچک ترنج (شبیه طرح اصفهان)، طرح افشان، نقش گنبد (سقفی)، درختی، حاج خانمی، محرابی، قابی، کتیبه ای و محرمات را نام ببرد.
درسته که طرح فرش نایین با طرح فرش اصفهان متفاوته اما به دلیل شباهتی که دارند معمولا به عنوا یک دسته شناخته میشند. 
فرش ماشینی با طرح نایین یا اصفهان صرفا یک نامه و دارای یک ترنج گرد در وسط فرش و لچک در اطراف آنه. آنچه باعث دسته بندی فرش های ماشینی میشه کیفیت الیاف مصرفی، شانه و تراکم و رنگ بندی فرشه. 

طرح فرش خراسانی

طرح فرش خراسانی تنوع رنگی زیادی نداره و معمولا از رنگ های قرمز و قرمز مایل به زرد، آبی فیروزه ای، آبی سیر، خردلی، بژ و قهوه ای تشکیل شده است. فرش های بافته شده با طرح خراسانی ضخامت و پرز زیادی داشته و درشت بافت است. 
در نقش و نگار فرش خراسانی از گل ها، گیاهان، حشرات و پرندگان استفاده میشه. از جمله طرح هایی که زیاد در بافت فرش طرح خراسانی استفاده میشه میتوان نقوش گلدار، طرح گلدانی، بته جقه، طرح افشان، لچک و ترنج و طرح های سراسر گلدار و بیش از همه طرح هراتی را نام برد.
البته طرح هندی هم از دسته طرح های فرش خراسان است که به صورت دستبافت توسط بافندگان ترکمن و بلوچ این منطقه بافته میشه.

طرح فرش کرمان

فرش هایی که در شهر کرمان بافته میشه به دو دسته تقسیم میشه:
•    فرش های شهری بافت
•    فرش های عشایر بافت
مشهورترین طرح هایی که در فرش طرح کرمان استفاده میشه، طرح سبزه کاری و طرح های تصوریه. البته طرح حافظ، لیلی و مجنون، خیام، منظره‌ای و بطور کلی مضامین عارفانه و عاشقانه که درترکیب با طرح زیبای سبزی کار بافته می‌شوند هم از جمله طرح هایی است که در فرش طرح کرمانی استفاده میشه. 

نمونه فرش با طرح کرمانی:

نقوش قاب قرآنی، انواع درختی و گلدانی، تلفیقی، بوته ای، همچنین انواع گل فرنگ ، لچک و ترنج،‌ افشان، درختی، حیواندار، بازوبندی، گردنبندی، خشتی، سلسله‌ای شاه عباسی و چهره‌ بافی که معروف ترین آنها طرح های افشان به ویژه افشان شاه عباسی است.
فرش طرح ختایی
نام این طرح از شهر ختن یا ختا کشور چین گرفته شده است. شاید بپرسید چین در میان هنر ایرانی چه می‌کند؟ شهر ختن چین در ادبیات ایرانی جایگاه زیادی داشته و از طرفی هم هنر چینی در هنر ایرانی نفوذ کرده است. از طرفی هنر نقاشی ایرانیان به هنر نقاشی چینی ها شباهت زیادی داشته و همین در طراحی این طرح فرش اثرگزار بوده است. این طرح شامل طرح گل و بوته به خصوص گل های شاه عباسیه. 
فرش طرح بیجار
یکی دیگه از فرش های بین المللی ایران، فرش طرح بیجار است که متعلق به شهر کردستان و خود شهر بیجاره. طرح و نقش فرش طرح بیجار به صورت ذهنی بوده و از اشکال هندسی الهام گرفته می‌شود. این فرش از دسته فرش های لچک و ترنج دار است اما با تفاوت هایی زیادی نسبت به بقیه فرش های لچک و ترنج دار!
ترنج فرش بیجار به صورت یک شش ضلعی لوزی ماننده و در گوشه ها، بوم یا متن فرش هم لچک هایی با یک خط مستقیم وجود داره. 
فرش طرح مشهد
نقش اصلی فرش طرح مشهد به عهده گل های عباسی با ساقه های های نازک و ظریفه. یکی دیگه از ویژگی هایی که فرش طرح مشهد و از بقیه فرش ها متمایز میکنه استفاده از طرح لچک ترنج و افشان با حاشیه های دارای نوشته است. فرش هایی با حاشیه های کتیبه ای و نوشته و گل های بزرگ شاه عباسی در میان فرش باعث خلق فرش های جذاب و پرطرفدار ایرانی میشه. البته فرش های طرح مشهد قدیمی شباهت زیادی به فرش های هراتی داشتند.
فرش طرح جوشقان
ویژگی مشترک در تمامی فرش های طرح جوشقان، طرح های شکسته است. در تمامی فرش های جوشقان از گل های سپیدار، گل انار و گل بابونه برای تزیین فرش استفاده میشه. فرش طرح جوشقان شباهت زیادی به فرش طرح بیجار داره. فرش طرح جوشقان از دسته فرش های لچک و ترنج داره که یک ترنج لوزی شکل در مرکز خودش داره و در ابتدا و انتهای این ترنج، یک سر ترنج پنچه شکل وجود داره. فرش با گل های چهار پر و شکوفه ها و درختان بید مجنون ساده و بدون جزییات تزیین شده است.  
قالی های جوشقانی به قالی های همدان ومیمه هم شباهت زیادی داره و در میمه به قالی میمه جوشقانی معروفه. 
فرش ماشینی با طرح جوشقان در دسته بندی فرش های سنتی و عشایری قرار می‌گیره. نمونه ماشینی فرش های جوشقانی به صورت درشت بافت تولید میشه. البته امکان تولید آن به صورت 700 شانه هم ممکنه که باعث خلق ریزبافت ترین فرش ماشینی جوشقانی میشه.
فرش طرح قم
در فرش طرح قم از طرح های بندی خشتی (موزائیكی بختیاری)، بته ای، درختی، شكارگاه، هندسی جوشقانی، شاه عباسی لچك ترنج، شاه عباسی افشان، محرمات، ترنجی كف ساده، بندی كتیبه ای، محرابی گل فرنگ و ظن السلطانی استفاده میشه.
البته در قم فرش هایی با الهام گیری از فرش های جوشقانی بافته میشه که با فرش های قدیمی طرح کاشان هم شباهت زیادی داره. از طرفی ممکنه فرش ها درختی گاه با محراب و گاه بودن محراب بافته بشه که شباهت زیادی به فرش های اصفهان داره.
فرش هایی دیگری که در قم تولید می‌شود، فرش های كف ساده، با ترنج بزرگ شش گوشه ای مملو از گل ها و برگ های تیپ هراتی است که نمونه آن اول در شهر بیرجند تولید شده و می‌شود. 
با وجود این تفاسیر اگرچه فرش قم شهرت بدست آورده و فروش بالایی دارد اما طرح  و نگار فرش های قم از طرح های دیگر شهر ها گرفته شده است.
طرح فرش شیراز
طرح فرشی که به عنوان فرش شیراز شناخته میشه همان فرش قشقایی است که در قسمت های قبلی مفصل دربارش خوندیم. فرش های قشقایی توسط عشایر و روستاییان شهر شیراز تولید میشه و به فرش شیراز معروفه.
6.    طرح و نقشه فرش ایرانی تلفیقی – اقتباسی
بریم سراغ دسته ششم از دسته بندی طرح فرش ایرانی.  در این دسته از طرح ها معمولا 2 یا چند طرح باهم تلفیق میشه. برای همین ما برای تشخیص طرح و نقش فرش باید کل فرش رو بررسی کنیم. گاه این تنوع طرح ها در متن فرش و گاه در حاشیه ها گنجانده شده که باید کاملا بررسی بشه. 
هدف طراح این طرح ایجاد طرح و نقشی جدید برگرفته از طرح و نقش های اصیلی قبلی بوده است. در واقع یک چارچوب در این نوع طرح وجود داره که با استفاده از گل های ریز و درشت و طرح های گوناگون تزیین شده است. طرح و نقش این دسته از طرح فرش ها کاملا به سلیقه و خلاقیت طراح بستگی داره و از هیچ نقشه اولیه و الگویی خاصی پیروی نمیشه. 
مشهور ترین و شناخته شده ترین طرح و نقشه های فرش ایرانی تلفیقی-اقتباسی 
تلفیقی، قاب قابی (خشتی)، تلفیقی لچک ترنج، سبزيکارکف ساده، تلفیقی دور نما، تلفیقی گلدانی بند اسلیمی، تلفیقی لچک ترنج دسته گل، تلفیقی قاب قرآنی و… 
در نوع ماشینی این دسته به دلیل ماشینی بافت بودن فرش ها و طراحی نقشه پیش از بافت، تنوع بیشتر و گسترده تری نسبت به نمونه دستبافت این دسته داره.
از آنجایی که راندمان تولید فرش ماشینی زیاده و مشتریان سلیقه های متفاوت داشته و به دنبال فرش با طرح و نقش جدید هستند، فرش ماشینی تلفیقی-اقتباسی تنوع بسیار زیادی دارد. برای طراحی یک طرح جدید فرش ما به هنر، خلاقیت و زمان نیاز داریم. از همین رو طراحان فرش ماشینی از همان طرح فرش های قدیمی استفاده کرده و با ترکیب آنها طرحی جدید رو برای فرش ماشیین تلفیقی-اقتباسی ایجاد می‌کنند.
فرش تلفیقی قاب قابی
این نوع فرش ها شامل مربع ها و مستطیل های هم اندازه در سرتاسر زمینه فرش هستند و در دسته بندی فرش های خشتی قرار می‌گیرند. اگر طرح و نقش این مربع ها متقارن باشه، امکان تکرار یک مربع در طرح فرش وجود داره اما در نمونه های نامتقارن هیچ تکرار و شباهتی بین خشت های فرش نیست. 
طرح و نقش هر مربع یا خشت فرش با بته، محرابی، درختان پر شکوفه و گل و برگ هایی شبیه قالی کرمان تزیین شده است. 
فرش تلفیقی لچک و ترنج دسته گل
طرح و نقش این طرح فرش در نام آن گنجانده شده است. فرشی با لچک و ترنج که با دسته گل ها و گل های شاه عباسی تزیین شده است. حاشیه فرش هم با طرح اسلیمی و دسته گل تزیین شده و باعث ایجاد یک هارمونی در کل فرش شده که باعث جذابیت و خیره کننده بودن فرش شده است.

7.    انواع طرح فرش از نظر نوع استفاده و کاربرد (جدید)
و اما رسیدیم به آخرین دسته بندی طرح فرش ایرانی. این دسته بندی با توجه به نیاز امروزی مردم ایجاد شده است. طبق مکانی که قصد استفاده از فرش برای آن را داریم، طرح و نقش فرش متفاوته. مثلا طرح فرش اتاق کودک ما با طرح فرش آشپزخانه کاملا متفاوته. همین نوع کاربرد باعث ایجاد یک دسته بندی جدید در فرش های ماشینی شده است. 
دسته بندی فرش ها بر اساس نوع کاربرد و استفاده
•    فرش کلاسیک
فرش های که در شش دسته قبلی توضیح دادیم، جز این دسته از فرش ها هستند.
•    فرش محرابی و سجاده ای
تو توضیحات قبلی درباره فرش های سجاده ای و محرابی توضیح دادیم. اما به دلیل نوع استفاده ای که از این فرش ها میشه، رنگ بندی، اندازه و شانه و تراکم آنها متفاوته.
•    فرش اتاق کودک
قطعا طرح و نقش فرش اتاق کودک ما با فرش بقیه قسمت های خانه متفاوته. ما نمیتونیم از فرش طرح محرابی یا خشتی برای اتاق کودکمون استفاده کنیم. زیرا طبق سلیقه و علاقه فرزند ما نیست. این دسته بندی فقط متعلق به فرش های ماشینی هست و با رشد این صنعت ایجاد شده است.
•    فرش آشپزخانه
دسته بندی فرش آشپزخانه در نیمه دوم قرن 90 ایجاد شده است. از آنجایی که فرش آشپزخانه بیشت مستعد کثیف شدن و لکه شدنه و میزان رفت و آمد و به اصطلاح پاخوری فرش زیاده. همین عوامل در طراحی طرح و نقش و ویژگی های فرش آشپزخانه موثره.
•    پادری
•    پله پوش
•    طاقچه پوش

خب به صورت کامل و جامع ما با انواع طرح فرش ایرانی آشنا شدیم. اما به عنوان بخش تکمیلی میخوایم به پاسخ یک سوال مهم بپردازیم:
طرح و نقش فرش های ایرانی از کجا الهام گرفته شده اند؟ 
این یک سوال مهم و البته اساسی در زمینه طرح فرش ایرانیه. زیبایی، جذابیت و ظرافتی که در فرش های ایرانی وجود داره درهیچ کجای جهان دیده نمیشه. دلیل این تفاوت و تمایز طرح فرش ایرانی ، ذوق و خلاقیت طراحان فرش ایرانیه. همین خاص بودن و زیبایی و ظرافت فرش دستبافت ایرانی باعث شده که به عنوان بهترین فرش جهان شناخته بشه و یک کالای هنری نفیس و گران بها بشمار بره.
حتی فرش ماشینی ایرانی نیز از نمونه های دیگر جهانی دارای کیفیت و زیبایی به مراتب بیشتریه و همین باعث شهرت فرش ماشینی ایران در سطح جهان شده است. 
با بررسی هایی که روی طرح فرش دستبافت و ماشینی ایرانی صورت گرفته شده، نتیجه گرفته شده که این طرح و نقش از عوامل زیر الهام گرفته شده: 
•    آنچه بافنده و طراح، در طبیعت و محیط پیرامون خود می‎‌بیند. مثل  درختان، گل‌ ها، گیاهان، مناظر، حیوانات، افراد، اشیاء و...
•    سطوح، خطوط، ‌حجم ها و اشکال هندسی گوناگون
•    آنچه در ذهن و قلب طراح یا بافنده فرش قرار داره. مثل اعتقادات، رازها، آداب و رسوم، فرهنگ، تقلید ها و اقتباس ها و… به عبارتی میشه گفت که منبع اصلی طرح و نقش فرش ایرانی ضمیر ناخودآگاه و خلاقیت بافندگان و طراحان فرش ایرانی بوده که باعث خلق چنین فرش های جذابی شده است. تو این مقاله سعی کردیم یک دایره المعارف جامع از طرح فرش ایرانی در اختیار شما عزیزان بزاریم تا بتونید بیشتر با این هنر ایرانی آشنا بشید و ازش لذت ببرید.