اگر به بازار فرش فروشان سر زده باشید حتما با انواع گبه ها در انواع طرح و رنگ روبرو شده اید.گبه یک مدل زیر اندازه است و کار دست مردم عشایر کشورمان می‌باشد. گبه دارای ارزش هنری بوده و یک راه درآمدی برای مردم عشایر شهر های مختلف مانند شیراز و خراسان محسوب می‌شود. اما شاید برایتان سوال شود تفاوت گبه با فرش چیست؟ چند مدل گبه داریم؟و... . در این مقاله باهم به پاسخ تمام این سوالات می‌رسیم. پس با ما همراه باشید تا با گبه به صورت کامل آشنا شوید. همچنین اگر قصد خرید فرش متفاوتی را دارید، حتما تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید تا با خاص ترین آنها آشنا شوید.
گبه چیست؟
همانطور که گفتیم گبه یک مدل زیر انداز است که قدمت آن به دوران انسان های اولیه باز می‌گردد. زیرا انسان های اولیه در ابتدا از پوست حیوانات برای پوشش دادن زمین و راحت کردن نشستن و برخاستن برای خود استفاده می‌کردند. با گذشت زمان و استفاده از خلاقیت آنها با استفاده از پشم حیوانات دست به ساخت زیر اندازهایی زدند که یکی از آنها گبه است.
دلیل اینکه به این نوع فرش ها گبه گفته می‌شود ضخامت و استحکام آنهاست. گبه معمولا پرز های بلندتری نسبت به فرش دارد و بیشتر افراد گبه را به پرزهای بلند آن می‌شناسند. اما گبه با فرش تفاوت های دیگری نیز دارد که در ادامه به آنها نیز خواهیم پرداخت.
گبه هنر کدام شهر های ایران است؟
بافت گبه به 150 سال پیش در شهر شیراز بر می‌گردد. البته گبه در شهر ها و قبیله های مختلف عشایر سرتارسر کشورمان مانند شهر بوشهر، خراشان و دو گنبدان، باشت، تل گر، چشمه بلقیس، ده شیخ و چرام در شهرستان کهکیلویه، ده علیا و ده سفلی علیا، برازجان و حوزه های روستایی شول و ده کهنه از استان بوشهر نیز بافته می‌شود.
گبه با فرش چه تفاوت هایی دارد؟
اولین و سطحی ترین تفاوت گبه با فرش و قالی در ارتفاع پرز های آن است. گبه پرزهای بلندتری نسبت به فرش و قالی دارد. طول پرزهای گبه یک تا سه سانتی متر است.
گبه ها بافتی درشت تر نسبت به فرش و قالی دارند و اصطلاحا درشت بافت بافت هستند.
گبه با چه الیافی بافته می‌شود؟
معمولا گبه ها با استفاده از پشم حیوانات و در ابعاد مختلف بافته می‌شود. در قدیم تنها عشایر طرفداران گبه بودند اما امروزه هر فردی علاقمند به خرید گبه است زیرا دارای مقاومت و طول عمری بالایی است و ارزش هنری زیادی نیز دارد و کار دست هنرمندان عشایر کشور عزیزمان است.
انواع گبه بر اساس بافت
گبه ها بر اساس نوع بافت به دو دسته تقسیم می‌شود:
• گبه فارسی بافت
• گبه ترکی بافت
گبه فارسی بافت از شهرت و کیفیت بیشتری برخوردار بوده و در بازار نیز بیشتر یافت می‌شود.
گبه ها چطور بافته می‌شوند؟
گبه ها بر روی دستگاه های افقی ( روی زمین) بافته می‌شود. شاید برایتان عجیب باشد اما طرح و نقش گبه ها کاملا ذهنی بوده و کار ذهن مردم عشایر عزیزمان است. اغلب طرح های هندسی در گبه ها دیده می‌شود. بافنده گبه ها با الهام گیری از محیط اطراف خود و تفکرات خود اقدام به طراحی و بافت فرش می‌کنند و همین امر باعث ارزشمند تر شدن گبه می‌شود. زیرا با دیدن طرح گبه شما میتوانید تشخیص دهید بافنده در چه شرایط روحی بوده و چه چیزهایی فکر می‌کرده است.
بهترین گبه ها با چه الیافی بافته می‌شود؟
با کیفیت ترین گبه با استفاده از پشم دست ریس بهاره بافته می‌شود که به صورت طبیعی و با رنگ های طبیعی نیز رنگ شده است.
انواع طرح گبه
• گبه طرح شيري
طرح شیر از محبوب ترین طرح گبه برای عشایر سمت جنوب غرب ایران بوده است. شیر برای تمدن ایرانی و همچنین در مذهب شیعه دارای معنای شکوه و قدرت و شجاعت است و در اکثر گبه ها دیده می‌شود. از طرفی گفته شده که در قدیم الایام در شهر شیراز شیر های زیادی وجود داشته اند و از دلایل وجود طرح شیر در گبه ها نیز همین است.
• گبه طرح خشتي
مانند فرش ماشینی خشتی هر خشت از گبه خشتی دارای طرح خاص خود است و ممکن است با دیگر خشت های گبه هیچگونه هماهنگی نداشته باشد. بافندگان گبه از اشکال هندسی، طرح درخت، طرح گل و طرح خاتم کاری و مرغ در بافت خشت های مختلف گبه استفاده می‌کنند.
البته گبه خشتی می‌تواند به صورت سیاه و سفید نیز بافته شود که دارای زیبایی بسیار خاصی بوده و برای خانه های مدرن انتخاب بسیار مناسبی است. البته در فرهنگ گبه بافی، خانه سفید به معنای روز و حال خوب و خانه سیاه در گبه به معنای روز حال بد است. به همین دلیل ممکن است چند خشت سفید یا خشت سیاه کنار هم باشد و طرح دارای نظم خاصی نیست.
• گبه طرح حوض گبه
در قدیم که اکثر خانه ها حوض در میان حیاط خود داشتند، حوض نقش ترنج میان خانه را به عهده داشت و نام این طرح نیز از همین موضوع گرفته شده است. در میان این نوع گبه ها شما ترنجی که یک گل برزگ را نشان می‌دهد و در اطراف آن غنچه و گل و شاخه هایی که برای تزیین این ترنج به فرش پا گزاشته اند را می‌بینید.
• گبه طرح گل گبه
وقتی از طرح گل رز در بافت گبه استفاده شده باشد را طرح گل گبه می‌گویند. در اطراف این گل رز شاخه و برگ هایی در زمینه فرش قرار دارد که رنگ های آنها کاملا با رنگ زمینه و گل رز موجود در فرش متفاوت است.
• گبه طرح ایلاتی
گفتیم که معمولا مردم عشایر برای بافت گبه ها از طرح های ذهنی خود استفاده می‌کنند که به این نوع طرح ها طرح ایلاتی گفته می‌شود. البته این نوع طرح تنها محدود به بافت گبه نمی‌شود و در بافت قالي، جاجيم و گليم بافي نیز مورد استفاده قرار مي گيرد. معمولا این نوع طرح در میان قابهاي لوزي، دايره، مربع، مستطيل و بيضي بافته می‌شود كه هريك از آنها با طرحهاي ايراني مانند گل، درخت، گياه تزئين شده است. رنگ بندی این نوع طرح ها کاملا برگرفته از ذهن و سلیقه بافنده بود و به فرهنگ خاص آن ایالت و عشایر باز می‌گردد. از زیباترین و هنرمندانه ترین نوع گبه، گبه طرج ایلاتی است که دارای انواع مختلفی مانند ايلاتي قشقايي، ايلاتي لري، ايلاتي كردي، ايلاتي هيبت لو و ايلاتي تفرش بختياري است.
• گبه طرح درختي
در بافت گبه معمولا از طرح درخت های سرو، بید و مجنون استفاده می‌شود که هریک دارای معنا و مفهوم خاص خود است و جدایی اینکه درخت در زندگی ما انسان ها بسیار حیاتی بوده و در اغلب کارهای هنری دیده می‌شود اما طرح درخت سرو به معنای شادی و خوشحالی و درخت بید و مجنون به معنای غم و ناراحتی است.
• گبه طرح هندسي
در بافت این نوع گبه ها از لوزی، مثلث، مربع و مستطیل استفاده می‌شود که در طرح های زیر نیز بافته می‌شود:
o جوشقاني
o طرح بندي قابي
o طرح محرمان
o طرح ستاره
o طرح خاتم شيراز
o طرح ختايي
• گبه طرح ابرش
کلمه ابری ریشه عربی داشته و به معنای زیورآلات رنگارنگی است که برای تزیین و زیباکردن اسب ها استفاده می‌شود. طرح ابرش از گندم زارها الهام گرفته شده است. از طرح ابرش بافی در زمینه حاشیه گبه استفاده می‌شود.
• گبه طرح چهار فصل
نشان دهنده فصل های سال است و بر طبق فصلی که گبه در آن بافته شده، طراحی می‌شود.
• گبه طرح اردک
این طرح متعلق به ایل شورخانی است که در اطراف شهر آباده ییلاق می‌کنند.گبه بافت شده با این طرح شامل طرح گلدان به صورت تکراری در سرتاسر فرش است.
رنگ بندی گبه ها
در ابتدا گبه ها همان رنگ پشم حیواناتی که برای بافت گبه استفاده می‌شده را داشتند، اما با گذشت زمان از رنگدانه های طبیعی گیاهان برای رنگ دادن به پشم های استفاده کردند و گبه های رنگی بوجود آمد. اغلب در بافت گبه از رنگ قرمز و زرد و بنفش استفاده می‌شود که هریک معنا و مفهوم خاص خورد را دارد. رنگ مورد استفاده در بافت گبه به روحیه، فرهنگ و سلیقه عشایر بستگی دارد.
چطور از گبه نگهداری کنیم؟
نگهداری گبه ها نیازمند توجه و دقت زیادی است. زیرا در بافت آنها از پشم طبیعی و برای رنگ دادن به این پشم ها نیز از رنگ های طبیعی استفاده می‌شود. برای مثال ممکن است حشرات موزی مانند موریانه، بید، سوسک و موش باعث آسیب رسیدن به بافت گبه شود. برای جلوگیری از آسیب رسیدن به گبه به مواد زیر حتما دقت کنید:
• از پهن کردن گبه در برابر نور مستقیم خورشید جلوگیری کنید زیرا باعث پریدن رنگ های گبه می‌شود.
• از نگهداری گبه در مکان های تاریک و مرطوب جلوگیری کنید زیرا اینجور مکان ها محل تکثیر حشرات و موجودات نابود کننده گبه هستند.
• سعی کنید از موکت در زیر گبه استفاده کنید تا از در امان بودن حشرات سطح زمین مطمعن باشید.
• در شستوشوی گبه نیز دقت کنید زیرا ممکن است با شستوشوی اشتباه کل رنگ های آن باهم ترکیب شده و زیبایی گبه از بین برود.
• با استفاده از محلول شیمیایی خاص در هنگام شستشو، افشانه کردن پشت و روی گبه با حشره کش یا استفاده از نفتالین و تنباکو در کنار گبه از بید زدن آن جلوگیری کنید.
گبه ها از زیباترین کارهای هنری ایرانیان است که امروزه تقاضای زیادی برای آن در خارج از کشور نیز وجود دارد. استفاده از گبه برای هر دکوراسیونی کاربردی است و تنها باید با توجه به رنگ دکوراسیون خانه خودمان، رنگ گبه را انتخاب کنید.