گلیم یکی از انواع فرش هایی دستبافت است که بدون هیچ پرزی است. گلیم توسط مردم هنرمند عشایر و روستایی کشور عزیزمان بافته می‌شود. معمولا گلیم ها را با پشم طبیعی و گاهی نیز با استفاده از پشم بز آماده می‌کنند. گلیم ها بقدری جذاب و کاربردی هستند که تولید کنندگان فرش، همانند فرش ماشینی، گلیم ماشینی نیز تولید کردند. اما برای خرید هر کالایی ما باید با آن به صورت کامل آشنا باشیم تا بتوانیم بهترین آنها را انتخاب و خریداری کنیم و همچنین راه های نگه داری از آنها را نیز بدانیم. این مورد درباره خرید گلیم نیز صدق می‌کند. ما در این مقاله به صورت کامل هر آنچه لازم است در رابطه با گلیم بدانید تا یک خرید رضایت بخش و ماندگار داشته باشید را برایتان شرح می‌دهیم. پس با ما همراه باشید.
گلیم چیست؟
گلیم نوعی زیر انداز بدون پرز است که در دو نوع زیر تولید می‌شود:
• گلیم دستبافت
• گلیم ماشینی
قدمت و تاریخچه گلیم به په زمانی باز می‌گردد؟
شاید این سوال برایتان پیش بیاید که اولین گلیم کی بافته شده است. قدیمی ترین گلیم مربوط به دوران قبل از میلاد مسیح حدود 2500 سال پیش بافته شده و اولین گلیم در آثار مصر باستان موجود است. انسان های اولیه نیز همیشه از پوست حیوانات و برگ درختان برای پوشش زمین و آسایش خود استفاده می‌کردند که باگذشت زمان و آموزش پشم ریسی، دست به بافت گلیم و زیر انداز زدند و این نوع فرش زیبا و خاص را پدید آوردند.
در حال حاضر گلیم در کدام کشور ها و شهر ها بافته می‌شود؟
گلیم هنر دست هنرمندان کشور های مختلفی نظیر ایران، پاکستان، چین، افغانستان، هند، ترکمنستان و.... است. البته در ایران بیشتر شهرهایی مثل خراسان، فارس، کردستان، بلوچستان، یزد، آذربایجان، کرمانشاه و همچنین مردم ایل نشین و عشایر سرتاسر کشور عزیزمان، مشغول به بافت و تولید گلیم هستند.
مواد اولیه گلیم چیست؟
در قدیم از نخ های خامه مانند پشم گوسفندان، بزها و حیوانات مختلف، برای بافت گلیم استفاده میشد و از رنگدانه های طبیعی برای رنگ دادن به این نخ ها نیز استفاده میشد. با گذشت زمان افراد از نخ پنبه ای برای بافت گلیم استفاده کردند. اما امروزه با ظهر الیاف های مصنوعی با کیفیت و ماندگار، گلیم ها با الیاف هایی مانند اکرلیک، پلی استر، کرومی و آنیلینی، بافته می‌شوند و همچنین از رنگ های شیمیایی نیز برای رنگ دادن به الیاف گلیم استفاده می‌شود. این نوع گلیم را ما در تمام فروشگاه های فرش و حتی سایت های اینترنتی فرش تحت عنوان گلیم ماشینی می‌بینیم.
گلیم ها از چه نقش هایی تشکیل شده اند؟
معمولا گلیم شامل طرح های هندسی مانند لوزی، مربع، مثلث و... است. البته از طرح حیوانات و درخت و گل نیز برای بافت گلیم استفاده می‌شود. البته گلیم های ماشینی مانند فرش ماشینی می‌تواند شامل هر طرح و رنگ و نقشی باشد و یه سفارش شما نیز قابل تغییر است.
گلیم چطور بافته می‌شود؟
برای بافت یک گلیم مراحل زیر انجام می‌شود:
• چله کشی گلیم
در مرحله اول دو طناب با اندازه گلیم مورد نظر به صورت موازی زیر دار بسته می‌شود که به آن زه دار می‌گویند. ابتدای نخ پنبه‌ای به قسمت آخر چپ یا راست زیر دار گره می‌خورد. حال گلوله نخ پنبه را از پشت اولین زه و جلوی دومین زه دار، رد کرده و از بالای سر دار به پشت برده و از قسمت پایین دار خارج می‌کنند.
• بستن چوب کجی
یک چوب به عرض 4 سانتی متر و طولی برابر با طول گلیم روی دستگاه بسته می‌شود.
• ثابت کردن چله
برای اینکه هنگام بافت گلیم بر روی آن ضربه میزنند و فشار وارد می‌کنند، پس باید پله گلیم محکم باشد تا طرح گلیم بهم نریزد. برای این منظور از مقداری چسب استفاده می‌کنند و آن را روی چله گلیم میزنند تا آن را ثابت نگه دارد.
• زنجیر بافی
قبل از بافتن گلیم برای اینکه شروع بافت روی چله آسان باشد، زنجیر بافی انجام می‌شود.
به چند روش در ایران گلیم بافته می‌شود؟
در ایران گلیم ها به دو صورت بافته می‌شوند:
• روش پود گزاری
گلیم های بافته شده با این روش فقط با نخ چله که همان نخ تار و پود است بافته می‌شوند. نخ های رنگی پود را از بالا و پایین نخ های تار رد می‌کنند. شاید بپرسید پس طرح ها چطور روی فرش ایجاد می‌شوند؟
با تغییر رنگ پود، طرح های مختلف روی فرش ایجاد می‌شود. زیر و روی گلیم های بافته شده با روش پود گزاری صاف و یک رنگ است.
• روش پود پیچی
گلیم هایی این مدلی به جز نخ تار و پود، از یک نخ پود نازک دیگر نیز تشکیل می‌شوند. پودها با پیچیدن از وسط تارها عبور کرده و بعد از آن پود نازک از میان آنها رد می‌شود. بعد آن را با شانه می‌کوبند تا یک‌دست شود. بافت گلیم های پود پیچی به بافت قالی شباهت زیادی دارد و این نقطه اتصال گلیم‌بافی به ظهور هنر فرش‌بافی است.
انواع بافت گلیم
• گلیم ساده باف
ساده ترین گلیم ها گلیم های ساده باف هستند. زیرا تنها کافی است پود ها را از میان تار یا همان چله گلیم عبور دهند و طبق نقشه ذهنی گلیم بافته می‌شود و هیچ نقشه قبلی برای آنها وجود ندارد. هنر این دست از گلیم ها فوق العاده زیباست و به مهارت زیاد بافنده نیز وابسته است.
• گلیم نقش برجسته
این نوع گلیم ها دارای زمینه ساده هستند و طرح های آنها به صورت برجسته و پرزدار روی آن قرار گرفته است. طرح ها از روی نقش به تارهای گلیم گره زده می‌شود و در آخر پرزهای اضافه آنها چیده می‌شود.
• گلیم ورنی
گلیم های ورنی یک رو بوده و با استفاده از نقشه کاملا ذهنی بافته می‌شود. این نوع گلیم در اصل متلق به شهر آذربایجان است اما انواع مختلفی از آن در شهرهای دیگری نظیر کردستان و کرمان نیز بافته می‌شود. بهترین ورنی به ایل شاهسون متعلق است زیرا این ایل تاریخچه قدرتمندی در بافت گلیم دارند.
انواع گلیم
• شاهسونی
ظریف ترین و زیباترین نوع گلیم، گلیم شاهسونی است که متعلق با ایل شاهسون در ایران است. گلیم شاهسونی به گلیم ورنی و گلیم سوماک نیز معروف است. تنوع طرح این نوع گلیم بقدریاست که نمی‌توان دو طرح یکسان در میان آنها یافت. این نوع گلیم شامل طرح پرنده و حیوانات است که با اشکال هندسی مختلف تزیین شده است.
ایل شاهسون در بافت گلیم اینقدر با کیفیت است که بعضی از زین اسب هایی گلیمی موجود در بازار بافت همین ایل است.
• لری
قوم لر در ایران گلیم های بسیار با کیفیتی تولید می‌کنند که در تهیه انواع خورجین ( که بار و وسایل را نگه می‌دارد) کاربرد زیادی دارد. گلیم لری شامل طرح های مختلفی مانند حیوانات و پرندگان و اشکال هندسی است و معمولا از رنگ های سبز، سیاه، آبی و سفید تشکیل شده اند.
• خمسه
گلیم خمسه معمولا دارای زمینه تیره و طرح ستاره‌هایی به صورت مورب که به شکل لوزی‌های درهم تنیده شده اند، است. گلیم خمسه متعلق به پنج ایل در شهر شیراز است و به همین دلیل نیز به آن گلیم خمسه گفته می‌شود. در این پنج ایل 2 ایل عرب،2 ایل ترک و یک ایل باصری وجود دارد که تنها ایل باصری به صورت فارسی صحبت می‌کنند.
• بلوچی
همانطور که از نام این نوع گلیم مشخص است متعلق به قوم بلوچ کشور عزیزمان است که در طرح ها و رنگ های بسیار متنوعی نیز تولید می‌شود. گلیم بلوچی شامل رنگ های جگری، آبی تیره، شتری و قهوه‌ای است. البته گاهی رنگ‌های روشنی مانند سبز، قرمز و زرد هم در بافت این نوع گلیم استفاده می‌شود. معمولا نقش گلیم بلوچی به صورت راه راه است.
• هرسین
منظقه هرسین در کرمانشاه از مهم ترین مراکز تولید گلیم در ایران است. بافندگان گلیم هرسین با استفاده از سلیقه و ذوق خود و با توجه به شرایط محیطی آن را می‌بافند. همچنین طرح‌های حاشیه و زمینه آنها ریز و پرنقش هستند به گونه‌ای که نمی‌توان فضای خالی میان نقش‌ها پیدا کرد.
این نوع گلیم معمولا با پشم بز به علت ضد بید بودن و به رنگ های سرمه‌ای، سبز، سفید، قرمز و سرخابی بافته می‌شود.
• قشقایی
گلیم قشقایی دارای تنوع بسیار گسترده ای است که آن را به علت اتراق و کوچ این ایل می‌دانند. زیرا با عوض کردن محل زندگی مناظر و ایده های جدید به ذهن بافندگان می‌رسد و گلیم های بسیار زیبا و منتوعی را تولید می‌کنند.
• سنه
گلیم ظریف و با کیفیت سنه متعلق به شهر سنندج است که شامل طرح هراتی با طرح‌های بوته‌ای و خط‌های مورب است.
• افشاری
گلیم افشاری زمینه‌ای با رنگ طبیعی یا پررنگ دارد که ستاره‌های زیادی روی آن نقش بسته‌اند. گل‌های ستاره‌ای به شکل لوزی‌های درهم در این نوع گلیم وجود دارند که به صورت مورب در کنار هم قرار گرفته اند.
• ترکمن
مهمترین ویژگی گلیم ترکمن رنگ قرمز روشن آن است. این گلیم محکم و سبک است و طرح‌ها بر اساس یک نقش اصلی که به آن گل می‌گویند دسته‌بندی می‌شود. آنها را به صورت شش و هشت وجهی می‌بافند. شاید برایتان جالب باشد که در مدل گلیم ترکمن هر گل نشان‌گر یک خانواده است.
• زرندی
گلیم زرندی بافتی کوچک و چاک‌‌دار دارد و بلند با طول عمر بالا است. این نوع گلیم در روستاهای ساوه و زرند و قزوین تولید می‌شود.
تفاوت گلیم با فرش
فرش و گلیم دارای تفاوت های زیادی هستند که ما در اینجا به چند مورد از آنها اشاره می‌کنیم:
• قیمت فرش بیشتر از قیمت گلیم است و برای مکان هایی مانند راهروها، آشپزخانه و یا مکان هایی فرش آنها نیازمند شستوش زیادی است، مناسب است.
• فرش پرز دارد اما گلیم هیچ پرزی ندارد.
• فرش نرم و لطیف است اما گلیم سفت و سخت و محکم است و نشستن طولانی مدت روی گلیم شما را اذیت می‌کند
گلیم برای چه دکوراسیونی مناسب است؟
گلیم برای دکوراسیون تمام خانه ها اعم از کلاسیک و قدیمی و مدرن و امروزی مناسب است. همانطور که گفتیم گلیم فرش ماشینی نیز امرزه در انواع طرح سنتی و امروزی بافته می‌شود و انتخاب مقرون به صرفه و ماندگار تری نسبت به خرید فرش ماشینی است.
نکته در رابطه با شستوشوی گلیم
اگر گلیم شما ماشینی است بدون هیچ نگرانی می‌توانید آن را در حیاط خانه خود بشویید. اما در مورد گلیم های دستبافت دقت کنید که اگر رنگ الیاف آن طبیعی است، حتما شستوشوی آن را به افراد متخصص بسپارید؛ زیرا الیاف رنگ شده با رنگ طبیعی هنگا شستوشو رنگ پس داده و باعث ترکیب شدن رنگ های گلیم می‌شود.
به دلیل قیمت مناسب گلیم نسبت به فرش، گلیم در دکوراسیون های کلاسیک و مدرن پا گزاشته است و بازار پر رونق داخلی و خارجی را از آن خود کرده است. خرید گلیم فرش دستبافت یا ماشینی یک تنوع زیبایی به خانه شما می‌بخشد اما حتما به این نکته توجه کنید که نشستن روی گلیم سخت است و بین مبلمان و یا راهروها و آشپزخانه که افراد روی زمین نمی‌نشینند مناسب است.