فرش ایرانی از جذاب ترین کارهایی هنریه که تو هر خونه ایرانی پیدا میشه و درکنار زیبایی برای ما کاربرد هم داره. آوازه فرش ایران چه به صورت فرش دستبافت و چه به صورت فرش ماشینی در کل جهان پیچیده شده و خیلی خیلی معروفه. انواع مختلفی طرح و نقشه فرش وجود داره اما اون چیزی که باعث توجه و تمرکز افراد به طرح و نقشه میانی فرش میشه، حاشیه فرشه. حاشیه فرش با اینکه کم ترین توجه بهش میشه اما در زیبایی خانه ما و دکوراسیون خانه ما خیلی تاثیرگزاره و بیشترین تاثیر رو در دیده شدن طرح میانی فرش داره.
امروز قراره به صورت خیلی مفصل با حاشیه فرش، انواع حاشیه و هرچیز دیگه ای که به حاشیه مربوطه آشنا بشیم تا بهتربتونیم انتخاب کنیم و دکوراسیون جذابی برای خونه خودمون بسازیم.
حاشیه فرش چیست؟
اول از همه بریم سراغ آشنایی با خود حاشیه فرش. حاشیه فرش اون قسمت های باریک و پهن دور تا دور فرشه که از بخش های باریک و پهن دیگه ای تشکیل شده. حاشیه در اکثر فرش های ایرانی چه فرش ماشینی و چه دستبافت وجود داره و کمتر فرشی دیده میشه که حاشیه نداشته باشه.
حاشیه فرش باعث میشه توجه افراد به ترنج یا هر طرح و نقش دیگه ای که وسط فرش قرار داره جلب بشه و مثل یک قاب دور یک طرح اصلیه. حدود 30 الی 40% از یک فرش رو حاشیه فرش تشکیل داده و این درصد نشون دهنده اهمیت طرح و رنگ و اندازه فرش در جذابیت فرش و ست کردن آن با دکوراسیون خونه ماست.
بخش بندی حاشیه فرش به چه صورته؟
یک حاشیه ساده معمولا به 3 بخش تقسیم بندی میشه:
• یک حاشیه اصلی
• دو حاشیه فرعی
که همین حاشیه ها هم میتونند به بخش های کوچک تری تقسیم بشند و طرح و نقش جذابی خلق کنند. مثلا قالی های کرمانی از یک حاشیه اصلی و دو حاشیه فرعی تشکیل شده که مثل یک قاب دور طرح اصلی فرش قرار دارند.
طرح و نقش حاشیه فرش گاها با طرح و نقش میانی فرش هماهنگ و گاها در تضاده. گاهی با طرح های سنتی و گاهی با گل های شاه عباسی و نقوش اسلیمی تزیین شده اند. گاهی هم از خط نستعلیق و یا نسخ برای تزیین حاشیه فرش استفاده می‌کنند. گفتیم که حاشیه فرش از یک تا سه بخش تقسیم شده. طرح و نقش این سه بخش باهم متفاوته ولی باهم هماهنگی داره. انتخاب طرح و نقش بخش های حاشیه به صورتی انجام میشه که یک طرح جذاب و قاب چشمگیر در اطراف طرح میانی فرش ایجاد بشه.
مثلا در فرش بافی براساس سنت صفوی حاشیه کوچک به صورت ساده و تک رنگ بافته می‌شود. معمولا حاشیه فرش یک ششم از عرض فرش رو شامل میشه اما در بعضی از طراحی ها این تناسب درنظر گرفته نمیشه و طرح های جدید و خلاقانه ای خلق میشه.
در حاشیه از چه نقش هایی استفاده میشه؟
نقش و نقوش حاشیه براساس نوع و سبک فرشی که قراره بافته بشه انتخاب میشه. باید بین نقش حاشیه فرش و طرح ونقش میانه فرش تناسب و تناسخی باشه تا اثر جذابی خلق بشه. مثلا اگه فرش ما طرح منظره داشته باشه باید از گل و گلدان در حاشیه اون استفاده بشه تا با طرح میانی فرش د هماهنگی باشه.
حاشیه فرش باعث تمرکز و محدود شدن توجه افراد به طرح اصلی فرش میشه و انتخاب نقش و طرح اون خیلی مهمه. انواع مختلف فرش در شهرهای مختلف با فرهنگ ها و سلیقه های مختلف بافته میشه که در هر فرهنگ طرح و نقش جذاب و هماهنگی برای حاشیه فرش و طرح اصلی فرش انتخاب میشه. انتخاب و هماهنگی بین طرح حاشیه فرش با طرح میانی فرش توسط طراحان فرش و استادان ماهر انجام میشه که علم و تجربه زیادی در این مورد دارند. طرح و نقش حاشیه فرش باید با بدنه فرش تراکم داشته باشه، یعنی در هر ده سانتی متر چه مقدار طرح و نقش وجود داشته باشه که حاشیه فرش با بدنه فرش هماهنگ باشه.
رنگ حاشیه فرش
رنگ حاشیه فرش خیلی خیلی مهمه. باید با رنگ زمینه در هماهنگی اما متفاومت باشه تا در چشم بیاد و تاثیر قاب مانند خودشو بزاره. طراحان فرش ترجیح میدهند رنگ حاشیه با طرح و نقش ترنج یکی باشه. اینکار باعث میشه هماهنگی خوبی بین حاشیه و طرح اصلی فرش ایجاد بشه. از انجایی که خود حاشیه هم از چند قسمت تشکیل شده، بهتره رنگ قسمت های مختلف حاشیه کاملا باهم متفاوت باشند تا حاشیه بزرگ و اصلی به خوبی دیده بشه و جلوه جذابی به فرش بده.
اگه رنگ حاشیه به خوبی انتخاب نشه، طرح و نقش حاشیه فرش با بدنه فرش قاطی شده و قابل تشخیص نیست. این باعث کمتر دیده شدن نقوش فرش شده و از زیبایی و جلوه فرش کم میکنه.
معمولا طراحان از رنگ های تیره تر برای حاشیه و از رنگ های روشن تر برای بدنه و طرح اصلی فرش استفاده می‌کنند.
قسمت های مختلف حاشیه
چه در صورت ماشینی بودن فرش و چه دستبافت بودن آن، باید در بافت حاشیه و بخش های آن دقت زیادی بشه تا به اندازه و دقیق بافته بشه. کمی بی دقتی میتونه باعث کج و کوله شدن حاشیه فرش و زشت شدن فرش بشه. حالا بریم سراغ آشنایی با بخش های مختلف حاشیه فرش:
• حاشیه اصلی
حاشیه اصلی بزرگ ترین و پهن ترین حاشیه فرش هست که دو یا چهار حاشیه فرعی دیگه در اطرافش وجود داره. گاهی هم به نام نوآوری و برای تنوع دادن به طرح و نقش فرش این حاشیه های فرعی را کم یا حذف می‌کنند. فاصله بین حاشیه اصلی و فرعی گاهی بدون نقش و گاهی تزیین شده با طرح و نقش های مختلف طراحی می‌کنند.
نقش و نگاره های حاشیه اصلی را به مراتب بزرگتر و پرجلوه تر از نقش و نگاره های حاشیه فرعی می‌بافند تا حاشیه اصلی به خوبی به چشم بیاد. خط های مرزی حاشیه اصلی گاهی راست و گاهی کنگره ای و گاهی پیچ و خمهای متفاوتی داره که از خط حاشیه های فرعی در یک سو یا دو سوگذر کرده و مرز بخش های حاشیه را مشخص میکنه.
همیشه حاشیه های فرعی باریک تر از حاشیه اصلی فرش هستند.
• حاشیه کناری فرش
حاشیه کناری همون حاشیه کوچک تره که در دو طرف حاشیه اصلی وجود داره و پهنای اون به اندازه نصف حاشیه اصلیه. طرح و نقش حاشیه کناری فرش بسیار ریزتر از حاشیه اصلیه و رنگ اون هم متفاوت با حاشیه اصلیه. این تضااد رنگ باعث جلوه داده شده هم به کل فرش و هم به حاشیه اصلی میشه. البته طرح و نقشی که برای تزیین این حاشیه استفاده میشه به شهر و فرهنگ بافنده وابسته است؛ مثلا در تبریز از طرح های بسیار ریز برای تزیین حاشیه کناری فرش استفاده می‌کنند. جالبه بدونید اولین قسمتی که بافنده باهاش کار بافت فرش رو شروع میکنه، حاشیه کناری فرشه.
• حاشیه میانی فرش
این حاشیه پهن تر از حاشیه اصلی فرشه و تاثیر زیادی در زیبایی فرش داره. حاشیه میانی فرش با یک نوار نازک از حاشیه کناری جدا میشه. طرح و نقش حاشیه میانی به صورت درشت و تکراری بوده که در کل بافت فرش تکرار میشه. رنگ و طرح و نقش حاشیه میانی با دیگر قسمت های حاشیه فرش کاملا متفاوت و مجزاست.
انواع حاشیه فرش
خب حالا که با حاشیه و قسمت های اون کامل آشنا شدیم، باید با انواع حاشیه هایی که تا حالا برای بافت و خلق فرش های جذاب استفاده شده، آشنا بشیم. پس بریم که کلی طرح و نقش جذاب منتظرما هستند.
• حاشیه ترکمنی
حاشیه های ترکمنی از مشهورترین حاشیه ها هستند. فرش های ترکمنی در تنوع شهرت بسیار زیادی دارند و همین ویژگی در حاشیه های ترکمنی نیز مشاهده میشه. طراحان حاشیه های ترکمنی سعی کرده اند براساس فرهنگ، سلیقه و آداب و رسون ترکمن ها، طرح و نقش حاشیه ها را تعیین کنند. معمولا از اشکال هندسی در طراحی حاشیه های ترکمنی استفاده میشه و شما با مشاهده فرش و حاشیه فرش میتئنید حدس بزنید فرش متعلق به کدام بخش از کشورعزیزمونه.
اندازه حاشیه ترکمنی به سلیقه بافنده و طرح میانی فرش بستگی داره. گاهی فرش با حاشیه ترکمنی پهن و گاهی نیز باریکه. شما هم میتونید براساس سلیقه خودتون و نیاز دکوراسیون خونتون اندازه مناسب برای حاشیه ترکمنی فرشتون رو انتخاب کنید.
• حاشیه سر خود
فرش های حاشیه سر خود مختص شهر کرمانه. شما در هر خونه کرمانی که برید یک فرش حاشیه سر خود روی زمین یا روی دیوار می‌بینید. این نوع فرش ها جلوه زیادی دارند و برای تزیین استفاده می‌شوند. هتل ها و مکان هایی که زیبایی در آنها حرف اول رو میزنه از فرش های حاشیه سر خود استفاده می‌کنند. بخش عمده ای از این دسته از فرش ها هم به کشورهای دیگه صادر میشه زیرا در فرهنگ های خارجی فرش های حاشیه سر خود طرفداران بسیار بیشتری دارند.
در فرش های حاشیه سرخود از طرح های شاخه پیچ و گل های سه گانه ، بته جقه و مادر و بچه استفاده میشه که جلوه فوق العاده زیبایی به فرش میده.
• حاشیه ایلی
تمام نقش و طرح های حاشیه های ایلی با خط شکسته تزیین شده اند. نگاره های حاشیه بزرگ این نوع حاشیه ها شامل قاب هایی به نام چایی دانی است که با گل و برگهایی ویژه طرح ماهی درهم و اسلیمی های شاخه شکسته تزئین شده اند.
• حاشیه شکسته
این مدل حاشیه یه جور حاشیه سر خوده که با خطوط صاف مرز اون مشخص نشده. در حاشیه های شکسته از نگاره هایی استفاده میشه که گل و شاخه های شکسته داره و به همین دلیلم به اون حاشیه شکسته می‌گویند.
• حاشیه کتیبه ای
در این مدل حاشیه ترنج های کوچک با فاصله های قرینه در حاشیه اصلی وجود داره که در هر ترنج دسته گل وجود داه و فاصله میان ترنج هاهم با گلبرگ های مختلف تزیین شده. حاشیه های کوچک با ردیف نگاره های کتیبه تزیین میشه و هر کتیبه را یک گل از کتیبه ی دیگر جدا میکنه.
• حاشیه توسباغه
در زبان آذری، توسباغه یعنی لاکپشت. طرح توسباغه همیشه با طرح هراتی میاد. به حاشیه ی توسباغه، لاکپشتی و در هریس بالوق شاماما گفته میشه.
• حاشیه هراتی
در این مدل حاشیه، حاشیه ی اصلی با نگاره شاخه تک خمیده متقاطع که در محل تقاطع با گلهای بزرگ شاخه اسلیمی آرایش شده و همچنین نگاره توسباغه دارند.
• حاشیه دسته گلی
طرح های بکار رفته در حاشیه دسته گلی مثل دسته گل هستند و به همین دلیلم به این اسم معروفند.
• حاشیه دندان موشی
حاشیه های دندان موشی نیز با نگاره های دندان موشی تزیین شده.
• حاشیه قفقازی
وقتی حاشیه با نگاره های هندسی گل و بقیه نگاره ها با خطوط شکسته تزیین شده باشه، حاشیه قفقازی است. نگاره های هندسی حاشیه و نظم آنها از ویژگی فرش های طرح قفقازیه.
به طرح حاشیه قفقازی طرح حاشیه قوبا هم گفته میشه. قوبا اسم شهری قدیمی نزدیک اندیجان در فرغانه بود که در قرن چهارم وجود داشته شاید زادگاه این طرح در قوبا بوده که به این اسم معروف شده. به طرح قوبا در آذربایجان داشلی قوبا هم می گویند.
• حاشیه افشان تکراری
این مدل حاشیه، حاشیه بزرگ شامل طرح هایی از حشره ها و برگ های گوناگون. در حاشیه افشان تکراری نقشه متن فرش به گونه خاصی در حاشیه باریک و پهن تکرار میشه.
• حاشیه طرح سلسله ای ترنجدار
طرح این حاشیه از بته دوزی کرمان گرفته شده، نقش حاشیه ی بزرگ با نگاره سروهایی که به صورت بته جقه در آمده و همچنین اسلیمی، دسته گل، گل و برگ است. نقش گلها و دسته گلها از حاشیه به صورت طره در متن پیشرفته است.
• حاشیه اراک
جالبه بدونید در زمان قاجاریه، اراک بزرگترین مرکز قالیبافی در ایران بوده. از اون جایی که بازرگانان و دلالان به دنبال فروش بیشتر بودند، انتخاب طرح و رنگ فرش اراک را به عهده خود گرفته اند و زیبایی طرح و نقش قالی اراک را از حالت سنتی دور کرده اند. حاشیه اراک، حاشیه ی بزرگی است که ترکیبی از نگاره برگهای نخل و اسلیمی است.
• حاشیه کنگره دار
حاشیه کنگره دار، در حاشیه های باریک، گلهای کوچک هندسی، مانند حلقه های زنجیر و در حاشیه های پهن و بزرگ، گاهی ترکیب تازه ای از نگاره های زمینه و یا نگاره فرش هایی با طرح گلدانی است.
• حاشیه سرابندی
حاشیه سرابندی حاشیه ای است که نقش آن خط های راه راه است با نگاره هایی از برگ مو و بته جقه هایی با شکوفه های ریز که حاشیه های کوچک را تزیین میکنه. از حاشیه سرابندی گاهی در نقش چند حاشیه باریک با خط های جناقی در کنار حاشیه اصلی استفاده میشه.
• حاشیه کشکولی
حاشیه کشکولی، حاشیه ای بزرگ است که از نگاره های دو قاب کوچک و بزرگ که در کنار هم به طور یک در میان نقش بسته اند، تشکیل شده است. قاب کوچک هشت پر است و نقشه ایی از گلهای ریز آن را در برگرفته که نقش های بزرگ یادآور «کشکول درویش» است. به همین دلیل نیز به آن حاشیه کشکولی می‌گویند.
• حاشیه گوبلن
حاشیه گوبلن شامل ردیف هایی از خطهای چهن کوتاه که در فاصله های منظم از هم قرار دارند. دو سر هریک از خطها، خمیدگی اندک و نامتقارنی وجود داره. فاصله بین خطها و درون خمیدگی ها هم با نقش گل تزئین می‌شود.
با انواع طرح و نقش حاشیه ها نیز آشنا شدیم. شما براساس دکوراسیون خونه خودتون و سلیقه خودتون میتونید بهترین فرش رو با حاشیه دلخواهتون انتخاب کنید. حواستون باشه که حاشیه فرش در زیبایی فرش و تاثیر فرش در زیبایی دکوراسیون خونتون، موثره. پس با دقت اونو انتخاب کنید و ازش نگذرید.