همه ما عاشق داشتن فرش دستبافت در خانه خود هستیم. فرش ماشینی با استفاده از دستگاه های بافندگی بسیار بزرگ بافته می‌شود. اما آیا تا به حال فکر کرده اید که فرش دستبافت چطور بافته می‌شود؟ بافنده فرش دستبافت، فرش را بر روی دار قالی می‌بافد. اما این دار قالی چیست و جه انواعی دارد؟ دار قالی چه تاثیری بر بافت فرش دارد؟ و... امروز قرار است هر آنچه که راجب به دار قالی نیاز است را با یکدیگر یاد بگیریم. پس اگر بافنده قالی یا تابلو فرش دستبافت هستید، قصد بافت یک تابلو فرش کوچک برای خود را دارید، این مقاله به شما کمک زیادی خواهد کرد. پس با ما همراه باشید. برای آشنایی با بافت فرش دستبافت می‌توانیدبه مقاله مربوط به آن که قبلا در سایت منتشر کرده ایم، مراجعه کنید تا با تمام ابزارآلات و خود بافت فرش به صورت کامل آشنا شوید.
دار قالی چیست؟
دار قالی آن دستگاهی است که کل بنای فرش برروی آن پیاده می‌شود و راه بافت فرش را برای بافنده باز می‌کند. برای بافت فرش دستبافت ما نیازمند داشتن دار قالی هستیم. اما هر دار قالی از اجزایی تشکیل شده است که هر یک وظیفه و ویژگی های خاص خود را دارد.
اجزای تشکیل دهنده دار قالی
اسکلت اصلی دار
اسکلت اصلی دار قالی شامل سر دار، زیر دار و راست رو ها است. این بخش از دار قالی در تمامی انواع دارهای قالی ثابت است.
اسکلت یا دار قالی دارای چهار وجه است. دو طرف راست و چپ دار و بالا و پایین دار که بجز حفظ ظاهر فرش، برای دا کردن چله نیز کاربردی است. یک استوانه چوبی یا فلزی که در بالایی دار قالی قرار دارد، به سر دار و استوانه چوبی یا فلزی پایین دار قالی به زیر دار ، معروف است. سر دار و زیر دار د میله یا چوب افقی هستند. در کنار این دو میله های عمودی وجود دارد که قسمت سر دار و زیر دار را بهم متصل می‌کند که به آنها راست رو گفته می‌شود.
کوجی یا نیره گی
کوجی یا نیره گی دار قالی به نام های دیگری مانند گله و گرت کجو نیز معروف است. می‌دانم تمام اسامی که خواندید برایتان کاملا جدید و تعجب آور است. اما نگران نباشید چون با تک تک آنها آشنا می‌شویم.
کجو: کجو یک میله به قطر 5 سانتی متر است که بسته به جنس دار قالی ، می‌تواند از جنس چوب یا فلز باشد. وظیفه کجو تنظیم چله و تفکیک آن است. کجو در دار قالی از کج شدن بافت فرش جلوگیری می‌کند که عاملی اساسی و بسیار مهم در بافت فرش است.
چوب هافی
اگر دار قالی شما کوجی داشته باشد( که اکثر دار های قالی کوجی دارند)، شما نیازمند داشتن یک میله استوانه ای شکل هستید که عملیات پود کشی را برای شما راحت تر کند. نام این میله استوانه ای چوب هافی است. جنس چوب هافی بسته به جنس دار قالی در دو صورت فلزی و چوبی وجود دارد. حال شاید بپرسید چوب هافی دقیقا کجای دار قالی قرار دارد؟ چوب هافی بین سردار و کجو با قابلیت بالا و پایین شدن، قرار دارد. چوب هافی با زیاد کردن فاصله ضربدری بین چله ها، عملیات پود کشی را برای بافنده راحت تر می‌کند.
فندک
فندک نیز یکی از قسمت های دار قالی است که اکثرا در قالی های غربی مانند استان تبریز مورد استفاده قرار می‌گیرد. فندک یک میله یا استوانه از جنس چوب یا فلز است که بالای سردار قرار گرفته و وظیفه آن نیز مانند سردار است. فاصله بین سردار و فندک نیز 30 سانتی متر است.
گوه
گوه یک وسیله مثلث شکل است که در دار های چوبی استفاده می‌شود. از گوه برای شل یا سفت کردن چله فرش و چرخاندن بافت فرش به پشت دار استفاده می‌شود. گوه در فاصله مستطیل شکل بین راست روها قرار گرفته و با ضربه زدن به آن باعث زیاد شدن فاصله بین سردار و زیردار می‌شود. اینکار بافتو چرخاندن فرش را برای بافنده راحت تر می‌کند.
دقت کنید که اگر هنکام شل یا سفت کردن گوه یکی از آنها سفت تر از دیگری محکم شود، دار قالی از شکل اصلی خود خارج شده و در بافت فرش دستبافت شما مشکل ایجاد می‌شود. پس حتما در صورت ضربه زدن به آن، دو طرف را به اندازه یکسان ضربه زده و سفت کنید. حال که به صورت مفصل با اجزای تشکیل دهنده دار آشنا شدیم، وقت آشنایی با انواع دار قالی است.
انواع دار قالی
دار قالی از مهم ترین وسایل مورد نیاز برای بافت فرش دستبافت است. البته برای بافت فرش های جاجیم و گلیم و انداه دیگر قالی نیز ما نیازمند داشتن دار قالی هستیم. شناخته ترین انواع دار قالی که در میان تمام بافندگان فرش معروف است، دار عمودی و افقی است. هر یک از این دار ها دارای مزایا و معایب خاص خود است که در ادامه با آنها آشنا می‌شویم. اما با گذشت زمان و پیشرفت صنعت فرش دستبافت، نوع دیگری از دار قالی به نام دار هوشمند نیز ابداع شد که بافت فرش را برای بافنده راحت تر می‌کند. بسته به اندازه فرش و قالی که قصد بافت آن را داریم، اندازه و ابعاد دار قالی نیز تغییر خواهد کرد.
بریم سراغ آشنایی با هر مدل از دارهای قالی.
دار افقی
به دار افقی دار خوابیده نیز گفته می‌شود. دار افقی از قدیمی ترین دارهای قالی در جهان است. امروزه به جز تعداد معدودی روستا و عشایر و ایلات هایی که از دار افقی استفاده می‌کنند، در بقیه شهرها استفاده از ان منسوخ شده است.
شهرت دار افقی در فرش بافی کشورمان بقدری است که امروزه در بعضی از موزه ها از دار افقی به عنوان نماد فرش بافی ایرانیان استفاده می‌شود.
اجزای تشکیل دهنده دار افقی
سردار
زیردار
هاف
کوجی
چهار میخ چوبی یا فلزی ( وظیفه این چهار میخ دار قالی برروی زمنی کوبیده شده و مهار می‌شود).
مزایای دار افقی
دار افقی دارای قیمت بسیار پایینی هستند.
حمل نقل دار های افقی بسیار آسان است.
برای عشایر و مکان هایی که ارتفاع آنها کم است، کاربردی است.
معایب دار افقی
فضای زیادی را ایجاد می‌کند.
مشکلات سلامتی زیادی را برای بافنده بوجود می‌آورد. مانند کمر درد، پشت درد، گوژ پشتی، عدم رشد متناسب لگن ها و ایجاد زایمان سخت.
به همین دلیل استفاده از دار افقی به بافندگان توصیه نشده و رو به منسوخ شدن است.
دار عمودی
دار های عمودی نیز مانند دار های افقی در دو جنس چوبی و فلزی موجود می‌باشد و ساختار اصلی این دو نوع دار قالی با یکدیگر تفاوت زیادی ندارد. اما استفاده از دار عمودی مشکلات کمتری برای بافندگان ایجاد می‌کند. از همین رو کاربرد بیشتری بین بافندگان دارد. تنها تفاوت دار افقی با دار عمودی در نوع نصب و اتصال اجزای آن است. از آنجایی که دار های عمودی در انواع مختلفی موجود می‌باشد، در ادامه به صورت کامل با هریک آنها آشنا می‌شویم تا بهترین آنها را برای خود انتخاب و خریداری کنیم.
انواع دار عمودی
دار ثابت (فارسی)
دار قالی ثابت از بهترین دار ها برای بافت فرش های بزرگ و ظریف است. این نوع دار به اندازه 30 الی 40 سانتی مت درون زمین رفته و مستقر می‌شود تا هیچگونه تکانی موقع بافت فرش نخورد. از آنجایی که در استفاده از دار ثابت، ارتفاع فرش بافته شده متغیر است، بافنده نیز بای بافت نیازمند دو نردبان فلزی و یک تخته است که با بالا رفتن ارتفاع قسمت بافته شده فرش، ارتفاع خود را از زمین افزایش دهد و به بافت فرش ادامه دهد.
دار ترکی (تبریزی)
شاید با خواندن نام این نوع دار فکر کنید که تنها در شهر تبریز مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما اینطور نیست!
اتفاقا به دلیل راحتی در استفاده از دار ترکی، از محبوب ترین دار های قالی شناخته می‌شود. در دار ترکی چله میان سردار و زیر دار پیچیده می‌شود. پس از اینکه بافنده قسمتی از فرش را بافت، فرش پایین کشی شده و قسمتی از آن به پشت دار منتقل می‌شود. اینکار باعث راحتی بافنده شده و دیگر نیازی به استفاده از نردبان برای بالا بردن ارتفاع بافنده نیست.
اجزای تشکیل دهنده دار ترکی
سردار
زیردار
راست‌رو
پایه
هاف
نیمکت
دار گردان
این مدل دار قالی از پیشرفته ترین انواع دارهاست که در آن سردار و زیردار حول محور خود می‌چرخند. این نوع دار از استاندارد ترین نوع دار قالی است. بافنده فرش بعد از اینکه قسمتی از فرش را بافت با استفاده از محور داخل زیر دار، آن را لوله می‌کند تا نیازی به تغییر ارتفاه خود نداشته باشد. چله اضافی فرش نیز با استفاده از محور سردار کم یا زیاد می‌شود. وقتی قسمت بافته شده فرش با استفاده از محور زیردار پیچیده شود، بایستی چله فرش از قسمت سردار باز شود.
دار قالی چه تاثیری در بافت فرش دارد؟
با استفاده از دار قالی بافت فرش برای بافنده راحت تر شده و فرش به صورت صاف و بدون کج شدن در بهترین کیفیت و استقامت آماده می‌شود. بافت فرش بدون استفاده از دار قالی غیر ممکن است. تبریک می‌گویم شما با انواع دار قالی به صورت کامل آشنا شدید. برای بافت انواع فرش دستبافت با هر طرح و رنی شما می‌توانید از دار های گفته شده چه به صورت فلزی و چه به صورت چوبی استفاده کنید.