همانطور که بدن ما بدون اسکلت داخلی هیچ است، فرش نیز بدون چله و چله کشی هیچ است. مهم ترین مرحله ای که قبل از بافت فرش باید صورت بگیرد، چله کشی فرش است. اما در مرحله چله کشی فرش، چه اتفاقی برای فرش ما می‌افتد؟ آیا چله کشی فرش ماشینی و دستبافت بایکدیگ متفاوت است؟ اصلا برای چله کشی فرش به چه ابزارهایی نیاز داریم؟و....
در بحث امروز به صورت مفصل با چله کشی فرش آشنا می‌شویم و متخصص چله کشی فرش می‌شویم. پس بزن بریم.
چله کشی فرش
گفتیم که مهم ترین و ضروری ترین مرحله قبل از بافت فرش، چله کشی فرش است که تاثیر بسیار زیادی در بافت و تولید یک فرش با کیفیت و ماندگار دارد. اما چله کشی فرش انواع خاص خود را دارد که در ادامه با آنها آشنا می‌شویم.
انواع چله کشی فرش
• چله کشی فارسی
چله کشی فرش به روش فارسی ابتدا برروی زمین انجام شده و سپس روی دار قالی قرار می‌گیرد. برای چله کشی فرش به روش فارسی ابتدا باید طول نخ چله را یک متر بیشتر از حالت عادی ببریم.
حال از سه میله فلزی به قطر 1.5سانت و طول 1 متر استفاده می‌کنیم. به این صورت که این میله ها را به ترتیب و با فاصله یک تا سه متر از هم روی زمین قرار می‌دهیم. دقت کنید که میله دوم نباید در امتداد میله اول و سوم باشد زیرا این مورد به ما در چله کشی راحت تر کمک می‌کند.
بعد از قرار دادن میله ها نخ چله را دور میله اول گره می‌زنیم و از زیر میله دوم رد می‌کنیم. نخ را به صورتی می‌گردانیم که میله سوم را دور بزند و در برگشت از روی میله دوم و زیر میله اول عبور کند.
اگر این چله کشی فرش به درستی انجام شود نخهای بین میله اول و دوم به صورت ضربدری شکل می‌شوند.
بعد آماده شدن چله به آرامی آن را بر روی دار قالی قرار داده و با استفاده از ابزاری به نام گاوه یکنواختی نخ چله را بررسی کرده و با استفاده از پیچ چله آن را شل یا سفت می‌کنیم.
• چله کشی ترکی
برای چله کشی فرش به روش ترکی به دو نفر نیاز داریم. چله کشی فرش به روش ترکی مستقیما برروی دار فرش انجام می‌شود. در ابتدا دو نخ زه را موازی عرض دار به راست رو ها میبندیم. دقت کنید که طول زهوارها باید بلندتر از عرض دار باشد تا عمل گره زدن آنها به راست روها برای ما آسان تر شود. شاید بپرسید از کجا بفهمیم نخ چله را باید از کجای زهوارها رد کنیم؟
با توجه به تعداد شیرازه ها، جهت حرکت نخ چله و زهوارها مشخص می‌شود. اگر تعداد شیراز ها زوج باشد، نخ چله از رو و اگر تعداد شیرازه ها فرد باشد، نخ چله از زیر زهوارها رد می‌شود.
تجه کنید که نخ چله باید به صورت گوله شده، آماده باشد. حال نفر اول نخ چله را از زیر و رو زهوارها رد کرده و به دست نفر دوم می‌دهد. نفر دوم نیز نخ چله را از جایی که مشخص شده به دست نفر اول می‌دهد. این عمل آنقدر تکرار می‌شود تا چله فرش کاملا مساوی در تمام دار، آماده شود.
این مساوی بودن کشش چله فرش در تمام قسمت بسیار مهم و ضروری است و باید چله کش هنگام چله کشی فرش به آن دقت کند.
اگر چله کشی فرش به صورت کامل و درست انجام شود، چله یک حالت زیگزاگی در قسمت زهوارها به خود می‌گیرد. حال وقت رد کردن چوب مهار است که به جای نخ اول قرار می‌گیرد. بعد از آن گلیم بافی و زنجیره بافی انجام شده و سپس به جای نخ زه بالایی چوب هاف را قرار می‌دهیم.
چله کشی فرش به روش ترکی انجام شد!
شاید بپرسید کدام از این روش ها بهتر است؟
چله کشی به روش ترکی آسان تر از روش فارسی است و کار بافندگان نیز با آن راحت تر است. از طرفی اگر چله کشی فرش به صورت ترکی انجام شود، فرش نظم و تمیزی بیشتری دارد. اما چله کشی ترکی معایبی نیز دارد. برای مثال به دلیل نبود کوجی و تسمه، ممکن است قالی کج شده و یا از شیرازه جدا شود! اگر این اتفاقات برای فرش شما بیوفتد نه تنها از کیفیت فرش شما کاسته می‌شود بلکه طول عمر این فرش نیز بسیار کم خواهد بود.
اما در چله کشی فرش به روش فارسی هیچ احتمالی برای کج شدن یا جدا شدن فرش از شیرازه وجود ندارد. در این روش چله فرش در زیر و رو فرش تنظیم و ثابت بوده و شما میتوانید فرش های بلند و حتی گلیم کرباسی نیز با آن ببافید.
تنها ایراد چله کشی فرش به روش فارسی این است که بافنده تسلط کمتری بر روی فرش داشته و پایین کشی فرش دشوار است. ممکن است هنگام پایین کشی به دلیل دوخت فرش، فرش پاره شده و آسیب ببیند. از همین رو پایین کشی این نوع فرش ها نیازمند توجه بسیار زیادی است.
ما باید کدام نوع چله کشی را انتخاب کنیم؟
نه چله کشی فارسی و نه چله کشی ترکی! ما از چله کشی تلفیقی استفاده می‌کنیم که خوبی های هر دو روش چله کشی را داشته و معایب هر دو روش را نداشته باشد. این کار برای راحتی بافنده و تسلط آن بر روی فرش انجام می‌شود.
در این روش دار ترکی را به روش فارسی( البته با کمی تفاوت) چله کشی می‌کنند. به این صورت که به جای میله ی اول و سوم، از لوله هایی فلزی با عرضی هم اندازه ی عرض چله و به قطر ۲ سانت استفاده شده و بقیه چله کشی به صورت فارسی ادامه پیدا می‌کند. در آخر نیز چله فرش به دار ترکی انتقال داده می‌شود. به همین راحتی!
چرا فرش را پایین کشی می‌کنند؟
وقتی ارتفاع قسمت بافته شده فرش زیاد شود و تسلط و بافت فرش برای بافنده مشکل شود، از پایین کشی فرش استفاده می‌شود. این کار باید توسط متخصص آن انجام شود تا فرش دچار آسیبی نشود.
مواد و ابزارهای لازم برای چله کشی فرش چیست؟
برای چله کشی فرش ما به ابزارهای زیر نیاز داریم:
• دار قالیبافی
• دفه و دفتین
• نقشه قالی
• نخ چله
• آچار
• تسمه چوبی
• سیخ پود کشی
• متر
• مداد سیاه یا ماژیک معمولی
• میخ و چکش
بیشتر موارد گفته شده در بافت قالی نیز کاربرد دارد که در ادامه با مهم ترین آنها آشنا می‌شویم.
دار قالی
دار قالی به دو نوع فلزی و چوبی وجود دارد. فرش برروی دار قالی بافته می‌شود. با توجه به ابعاد فرشی که قصد بافت آن را داریم، دار قالی نیز سایز های مختلف و متفاوتی دارد.
نقشه فرش
بافنده فرش طرح و نقش فرش را از روی نقشه فرش خوانده و می‌بافد. هنگام چله کشی تعداد گره های چله با توجه به طرح و نقش فرش تعیین می‌شود. به همین خاطر چله کش فرش علاوه بر تخصص در چله کشی باید توانایی خواندن نقشه فرش را نیز داشته باشد تا به درستی چله کشی فرش را انجام دهد.
نخ چله
نخ چله همان نخی است که برای چله کشی فرش استفاده می‌شود. نخ چله در انواع زیر موجود است:
• نخ چله پشمی
در گذشته به دلیل عدم دسترسی به مواد دیگر و مقاومت بیشتر پشم، برای چله کشی فرش نیز از نخ پشمی استفاده می‌کردند. اما این روش امروزه مرسوم نبوده و از بقیه روش ها برای چله کشی فرش استفاده می‌شود.
• نخ چله ابریشمی
نخ چله ابریشمی در کارخانه جات ابریشم کشی و از پیله کرم ابریشم تهیه می‌شود. در قالی هایی که ظرافت و زیبایی اولویت اول است از نخ چله ابریشمی استفاده می‌شود. این نوع نخ چله استحکام و طول عمر بسیار زیادی نیز دارد.
• نخ چله پنبه ای
نخ چله پنبه ای با استفاده از الیاف غوزک پنبه تهیه می‌شود. نخ های پنبه ای با توجه به کاربردی که داشته باشند؛ مشخصات خاص خود را داشته و طبق همان ها نیز تولید می‌شوند. برای مثال نخ پنبه مخصوص چله کشی فرش در شماره های 10، 20، 30 و 40 تهیه شده و براساس ریز بافتی فرش، به صورت یک لا یا چند لا استفاده می‌شود.
نکات مهم در رابطه با چله کشی فرش
• در قدم اول و قبل از چله کشی فرش ، دار قالی را کاملا بررسی کنید. مبدا برآمدگی یا ضایعاتی برروی آن قرار داشته باشد. سر و زیر دار نیز باید باهم موازی و عمود بر راست رو ها باشد.
• هنگام چلی کشی نیز باید چله به صورت موازی در دو نیمه فرش قرار گیرد. در غیر این صرت سنگینی فرش بر روی یک قسمت افتاده و از فرش را خراب می‌کند.
• نخ های چله کشی شده باید دارای کشش یکسان باشند تا فرش با کیفیت و مرغوب از آن حاصل شود. برای جلوگیری از ناهماهنگی در چله فرش بهتر است در یک زمان و بودن وقفه انجام شود.
• اگر می‌خواهید گلیم ببافید نیازی نیست چله فرش شما زیاد کشش داشته باشد، زیرا برای بافت گلیم به کشش متوسط نخ چله نیاز است.
• نخ چله را با توجه به ریزبافتی یا درشت بافتی فرش انتخاب کنید تا بعد از بافت فرش، خروجی بهتری از آن دریافت کنید.
چله کشی فرش مهم ترین عمل قبل از بافت فرش است که اگر به صورت کامل و دقیق انجام نشود حتی اگر به بهترین صورت و توسط ماهر ترین بافندگان نیز فرش بافته شود، فرش بی کیفیت و نامنطمی حاصل می‌شود. پس حتما در انجام آن دقت کرده و کار را به یک متخصص چله کشی فرش بسپارید.