دقت کردید رنگ و آب فرش خیلی تو میزان استفاده ای که ما از اون فرش می‌کنیم تاثیر گزاره. یه جورایی اگه فرش ماشینی ما از رنگ و آب بیوفته حتی اگه هنوز کیفیت عالی داشته باشه ما به فکر تعویض فرش میوفتیم.
پس میشه نتیجه گرفت رنگریزی فرش از عوامل مهم در تعیین کیفیت و ماندگاری و محبوبیت فرش ماشینی. حالا وقتی صحبت از رنگ های شیمیایی در رنگریزی فرش میشه یکم موضوع حساس تر میشه. چون خیلی از فعالان این حوزه زیاد با رنگ های شیمیایی کار نکردند و فوت و فن کار دستشون نیست. عواملی وجود داره که در صورت رعایت کردن اونها و توجه بهشون میتونیم بهترین کیفیت رنگریزی فرش رو با رنگ شیمیایی حاصل کنیم.
پس بی وقفه میریم سراغ آشنایی با این عوامل مهمو حیاتی در رنگریزی شیمیایی فرش ماشینی.
• نوع کالا
نوع کالا و ویژگی های اون عامل خیلی مهمی در تعیین نوع رنگ و رنگریزی هستش. به عبارتی هر نوع کالا با یک نوع ماده رنگریزی سازگاری داره. به علاوه استفاده ای که قراره از اون کالا در آینده بشه هم در تعیین نوع و نحوه رنگریزی خیلی مهمه.
مثلا برای فرش ماشینی که همیشه زیر پاست و رفت و آمد روی اون زیاده باید از ماده رنگزایی استفاده بشه که ماندگاری و ثبات زیادی داشته باشه. یا مثلا برای فرش ها باید از رنگ هایی استفاده بشه که در برابر نور و سایش مقاوم باشه اما برای رنگریزی پارچه ها زیاد مهم نیست که در برابر نور مقاوم باشه یا نه. در کنار نوع کالا، ویژگی های کالا هم مثل منجمله بودن، ظرافت، تمیزی و یکنواختی کالا هم در کیفیت رنگریزی موثره. از اونجای که برای بافت فرش اکثرا از پشم یا الیاف هاییکه شباهت زیادی به پشم دارند استفاده می‌کنند، موادی مثل مواد رنگزا منجمله، مواد رنگرزی اسیدی ،کرومی ،متال و... قابلیت استفاده برای رنگریزی الیاف ها را داشته و کیفتی ماندگاری بالایی دارند.
• نوع ماده رنگزا
جدایی از نوع و ویژگی هایی کالایی که میخوایم رنگریزی کنیم، نوع ماده رنگزا ماهم خیلی مهمه. حالا اگه ما شناخت کافی درباره نوع مواد رنگزا نداشته باشیم و با ویژگی های اونا آشنا نباشیم نمیتونیم به بهترین شکل از اونها استفاده کنیم و الیاف هایی با رنگ پایدار بدست بیاریم.
• حمام رنگریزی
حمام رنگریزی همیشه مهم بوده اما اگه قرار باشه ما از رنگ های شیمیایی برای رنگریزی استفاده کنیم اهمیت حمام رنگریزی ما چندین برابر میشه.
حمام رنگریزی باید طبق نوع کالا و مواد رنگزا انتخاب بشه. قبلا رنگریزی الیاف ها در پاتیل های سنتی انجام میشد. پاتیل ها باید از جنس استیل بوده و دوار باشه و همچنین اندازه و حجم الیاف موردنظر مارو بتونه تو خودش جا بده.
اما امروزه به لطف پیشرفت های تکنولوژی و صنعت فرش، دستگاه های با امکانات جانبی زیاد برای رنگریزی ایجاد شده که بهتر از حمام های رنگریزی قدیم هم کاربرد دارند.
• آب
آب مایه حیاته و زندگی همه ماست و در هر صنعت و کاری وجود اون الزامیه. یکی دیگه از عوامل موثر در رنگریزی شیمیایی فرش ، آب هست که خیلی نقش حیاتی و مهمی رو هم ایفا میکنه.
آب همون عنصریه که میتونه باعث شفافیت الیاف های ما بشه. برای اینکه آب تونه اثر شفافیت بهش بزاره باید سختی اون یا به عبارتی بعضی از املاح از اون جدا بشه. اینجاست که فرق بین رنگریزی با کیفیت و بی کیفتی مشخص میشه. در رنگریزی با کیفیت باید از سختی گیر آب استفاده بشه تا املاحی مثل کلسیم و منیزیم که باعث کدر شدن آب میشه، از آب جدا بشه.
• حرارت
از حق نگذریم اگه حرارت نباشه، کل این پروسه رنگریزی خیلی خیلی زمان میبره. حرارت نه تنها به این روند رنگریزی سرعت میده بلکه یک عامل کنترل کننده برای تولید یک رنگ خاص هم هستش. یکی از مشکلاتی که پاتیل های سنتی قدیمی داشت همین بوده که بعضی از جاهای پاتیل حرارت کمتری از بقیه جاها میگرفت و رنگ یکدست حاصل نمیشد. اما حالا با پاتیل های پیشرفته امروزی کیفیت کار خیلی بهتر میشه.
• مواد کمکی
از دیگر عوامل موثر بر رنگریزی شیمیایی فرش، مواد کمکی هستند که برای کاربردهای مختلف از اونها استفاده میشه. مثلا از یک سری از مواد کمکی برای نرم کردن آب و گرفتن سختی آب استفاده میشه. از بعضی دیگه از مواد کمکی برای یکنواختی رنگ کمک می‌کنند. برخی از مواد کمکی هم برای افزایش سرعت رنگریزی و رمق کشی استفاده میشه. یا برای اکسید کردن و احیا کردن هم از از مواد کمکی خاص استفاده میشه. خلاصه مواد کمکی کاربردهای مختلفی دارند که باعث بهتر شدن کیفیت رنگریزی شیمیایی فرش میشه و استفاده از اونها با علم و اگاهی خیلی مهمه.
• مهارت رنگریز
جدایی از نوع کالا یا ماده رنگزا و دیگر مواردی که گفتیم، مهارت و کار بلدی رنگریز هم خیلی در تعیین کیفیت رنگریزی الیاف ها مهم و حیاتیه. خب تا اینجا به صورت مفصل با عوامل موثر بر رنگریزی شیمیایی فرش آشنا شدیم. حالا وقت آشنایی با بعضی از این نوع رنگ ها و نحوه کار با اونهاست.
رنگریزی شیمیایی فرش با مواد رنگزای اسیدی مانند لولینگ
مواد رنگزای اسیدی عمدتاً نمک اسید سولفونیک که ساختمان مولکولی آنها اغلب از نوع آزو بوده و به راحتی در آب حل شده و یون منفی آنها با کاتیون پشم تشکیل پیوند یونی می‌دهد. تمایل ذاتی زیادی نسبت به الیاف پشم دارند چون میشه سرعت رنگرزی و مقدار رمق کشی با استفاده از عواملی مثل دما، مقدار الکترولیت و اسید یته محلول کنترل کرد.
ویژگی های مواد رنگزای اسیدی
• وزن مولکولی کم
• شفافیت
• جذب و رمق کشی در دمای 55-40 درجه سانتیگراد
• سریع به لیف پشم نفوذ می‌شود
• در دمای نزدیک به جوش بخشی از ماده رنگزا از لیف طرد شده و در نتیجه رنگرزی با این مواد نیاز به کنترل چندانی نداره
از این ماده رنگزای اسیدی نباید برای رنگریزی خامه فرش استفاده کنیم. زیرا بعد از شستوشو ثبات زیادی ندارند. اما به علت راحتی کار و عدم نیاز به کنترل کردن رنگریزی خیلی از افراد مبتدی و کارگاه ها از این نوع رنگ برای رنگریزی خامه فرش نیز استفاده می‌کنند.
روش رنگریزی با مواد رنگزای اسیدی مانند لولینگ
اولین کار اینه که حجم حمام رنگریزی ما با میزان کالایی که میخوایم رنگ کنیم، چک می‌کنیم. بعاد نسبت به وزن کالا از 3% اسید سولفوریک و 10% نمک سولفات سدیم استفاده می‌کنیم و دما رو روی 40 درجه تنظیم می‌کنیم. 30 دقیقه طول میکشه تا به جوش برسه و بر حسب تیرگی یا روشنی رنگی که مدنظر ماست بین 45 دقیقه تا 1 ساعت هم طول میکشه تا رنگریزی تموم بشه. بعد از تموم شدن نگریزی شستن خامه ها با آب خیلی حیاتی و مهمه.
رنگرزی شیمیایی فرش با مواد رنگرزی اسیدی مثل میلینگ و سوپرمیلینگ
مواد رنگریزی شیمیایی مثل میلینگ و سوپرمیلنگ دارای ماندگاری بالایی بعد از شستوشو هستند و کیفیت خیلی بالایی دارند. اما به دلیل قیمت بالاتر نسبت به بقیه رنگ ها و نیاز به کنترل کردن فرایند رنگریزی، کمتر از آنها استفاده میشه.
ویژگی های مواد رنگزای اسیدی
• چون وزن مولکولی آنها زیاده و ساختار مولکولی گسترده داره، در آب به صورت کلوئیدی میشند.
• قدرت مهاجرت خیلی کمی دارند.
• اگر در درجه های 70 الی 75 درجه سانتی گراد اونها کنترل نشند، امکان بوجود اومدن دو رنگی خیلی خیلی زیاده و حتما باید کنترل بشه.
• از اونجایی که اثر یکنواخت کنندگی سولفات سدیم خیلی کمه باید با کنترل حرارت و افزایش تدریجی اون باعث جذب رنگ بشیم.
روش رنگریزی با مواد رنگزای اسیدی مانند میلینگ
برای استفاده از این مواد اسیدی برای رنگریزی شیمیایی فرش ما باید حمام با الیاف به صورت 1 به 30 باشه. حالا مقدار مورد نیاز نماده رنگزا 3% اسید استیک و 10% نمک سولفات سدیم به اونها اضافه می‌کنیم. وقتی دما به 40 درجه سانتی گراد رسید، پشم و الیاف رو به حمام اضافه می‌کنیم. حال به مدت 45 دقیقه باید رنگریزی رو ادامه بدیم. دقت کنید که در دمای 70 الی 75 سانتی گراد نقطه حساس بوده و امکان خراب شدن رنگ وجود دارد. پس باید دائم آن را چک کرده و از آن غافل نشویم.
اما بهترین ماده رنگزا کدام است؟
بهترین کاده رنگزا گروه سوپر میلینگ ها هستند. این مواد دارای ویژگی های زیر هستند که باعث محبوبیت آنها شده:
• چون دارای مولکول گسترده ای هستند، در آب به صورت کلوئیدی و درجه ی تجمع آنها در محلول زیاده.
• معمولاً در محیط خنثی رنگرزی میشند.
• از ثبات شستشویی خوبی برخوردارند.
• نمک سولفات سدیم نقشی در یکنواخت کنندگی رنگرزی آنها نداره.
• به خاطر وزن مولکولی زیاد سرعت رنگرزی کمه و عمده ی جذب و رمق کشی در 70 تا 85 درجه سانتی گراد انجام میشه.
روش رنگریزی با مواد رنگزای اسیدی مانند سوپر میلینگ
در قوم اول میزان حجم الیاف را با حمام تنظیم می‌کنیم. حالا 5% نمک سولفات سدیم و مقدار مرود نیاز ماده رنگزا به اون اضافه می‌کنیم. وقتی دما به 40 دجه رسید الیاف ها را به حمام اضافه می‌کنیم. در دمای 45 درجه حمام به جوش آمده و یک ساعت زمان لازمه تا رنگریزی کامل بشه.
به همین راحتی.رنگریزی الیاف ها به خصوص رنگریزی شیمیایی خیلی مهم و نیازمند دقت و توجه هستش. چون هیچ اشتباه و خطایی قابل جبران نیست و کل هزینه مارا هدر میده.