تفاوت انواع گره ها در بافت فرش :
یکی از سنت هایی که از قرن ها پیش در ایران ادامه دارد، سنت گره زدن قالی است.و در مناطق مختلف ایران تکنیک ها متفاوتی برای گره زدن فرش وجود دارد که بعضی از این گره ها توسعه و به روز شده است. در این مقاله قصد داریم در مورد تفاوت انواع گره ها در بافت فرش نکات جذابی را بیان کنیم، خالی از لطف نیست تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
معرفی انواع گره ها :
کلا در بافت فرش چهار نوع گره متفاوت و قابل تشخیص وجود دارد که عبارتند از ؛ گره متقارن که منشاء اصلی آن ترکیه است.گره نامتقارن که به گره فارسی معروف است و امکان زدن متراکم تر را به وجود می آورد.گره های تبتی یا جفتی که زیاد شناخته شده نیستند. این چهار نوع گره در بین هنرمندان فرش دستبافت مشهور است و یکی از مزیت های بزرگ فرش دستبافت نسبت به دیگر محصولات دستبافت و ماشینی گره می باشد، البته گره ها بسته به نوع شهری که در آن فرش بافته میشود نام های متفاوتی دارتد. با ما همراه باشید.
تعریف گره فرش:
یکی از مهم ترین عوامل تولید فرش دستبافت و کیفیت عالی آن گره می باشد.و زمانی که از گره فرش صحبت می شود منظور همان نخ پرز است که با مهارت خاصی به تار فرش گره زده می شود و در کنار هم قرار می گیرد.در بین هنرمندان فرش دستبافت گره به نام هایی همچون،ایلمک،ریشه، خاک، ذلت و ایلمه معروف است.گره فرش دارای ویژگی های خاصی است که عبارتند از؛
قطر گره (مشخص کننده ظرافت فرش)جهت گره(تعیین کننده خاب فرش) و قوس گره (ایجاد تفاوت بین پشت و جلو فرش) رنگ گره (ایجاد کننده نقش و طرح فرش)
فرش گره شامل پرزهایی است که از انتهاء بریده شده و گره ها بین تارو پود بافته شده است. دو گروه اصلی گره ها، گره های ترکی و گره فارسی یا سنه است.و نمونه فرش های ایرانی و آناتولی از مهم ترین فرش هایی هستند که با این گره ها بافته شده است. فرش گره دار، دارای سطوح برجسته است.گلیم فرش ها بدون پرز و مسطح است.فرش های پرزدار دارای ویژگی هایی از جمله ، تعداد تار و پود، عرض،ارتفاع پرز،تراکم گره و تعداد گره های استفاده شده می باشد، در این فرش ها بعد از بافت گره ها در کنار هم پود در بین تا ر و روی گره ها قرار می گیرد. که موجب سفت شدن گره ها و تشکیل ساختار اصلی فرش می شود.در نتیجه هر چه تعداد گره ها بیشتر باشد فرش متراکم تر و محکم تر است. و کیفیت بیشتری دارد.در فرش دستبافت واحدی به نام رج وجود دارد که تعداد گره ها را در هر 7 سانتی متر برای ما مشخص می کند.
معرفی انواع گره فرش :
در قسمت بالا در مورد نقش و اهمیت گره در قالی نکاتی بیان شد، جالب است بدانید گره موجب ایجاد مدل های متفاوتی در فرش می شود.و در بین گره های معرفی شده دو گره از بقیه بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد و حدود 90% بافت فرش ها در ایران با این دو گره انجام می شود.این دو گره معروف به گره ترکی و فارسی هستند که در ادامه در مورد آنها توضیحات مفصل داده می شود.
گره ترکی :
گره ترکی یا گره متقارن یکی از دو گره پرکاربرد در فرش های پرزدار است.در این گره،نخ پود رنگی از روی دو نخ تار می گذرد و از بین آنها رد می شود و برای تشکیل پرز برش زده می شود.ساختار گره ترکی متقارن است. ناگفته نماند حدود 70% فرش های دستبافت ایران با گره ترکی بافته می شود و قدیمی ترین فرش پیدا شده در تپه های پازیریک کورگان در آسیای مرکزی، با گره ترکی بافته شده است.فرش های دارای استحکام بالا با گره ترکی بافته می شود.که بسیار ظریف و محکم است و امکان هیچگونه تقلبی در آن وجود ندارد و بافنده نمی تواند از گره جفتی در این نوع بافت استفاده کند.و استفاده از قلاب از مزیت های مهم این گره می باشد.
چگونگی بافت گره ترکی :
در بافت گره ترکی روی دو تار نخ بالا و پایین بسته می شود.بدین صورت که بافنده پرز یا خامه را در دست چپ خود قرار می دهد( افراد راست دست)و به حالت عمود بر تارهای بالا و پایین گذاشته و هر یک از دو سر نخ خامه را به پشت رشته بعدی برده و بعد از پیچیدن دور آنها بین دو رشته بیرون می آورد و مجدد می گیرد و به طرف پایین روی رج قبل گذاشته و اضافه خامه را با چاقو برش میدهد. این بافت بیشتر در شهرهای شمال غربی ایران، آذربایجان و کردستان و کشور ترکیه به وفور مشاهده می شود، این گره دارای استحکام بالایی است و متقارن بودن آن موجب می شود که پرزها ثابت و در فرش های ضخیم از این گره استفاده می شود.البته گره های ایرانی یا فارس بیشتر در کشورهای هند و پاکستان و استان های شرقی ایران دیده می شود.
گره فارسی :
گره فارسی یک گره نامتقارن است و فقط به دور نخ تار پیچیده می شود.
چگونگی بافت گره فارسی :
برای بافت گره فارسی کافیست کمی نخ را در دست چپ و بین انگشت وسط و سبابه نگه داشته و چاقو در دست راست قرار دارد.سپس یک جفت نخ را جلو آورده و با انگشت اشاره دست راست در حالیکه حدود 2 سانت از خامه را از دست خارج کرده ایم، خامه را از نخ اول (نخ جلو)رد کرده و بعد از خم کردن سر، خامه را از رشته دوم رد می کنیم. سپس به پشت آن و وسط نقطه روی فرش به جلو کشیده و به پایین هدایت می کنیم و اضافه سر نخ را با چاقو برش می زنیم. از این گره در بافت فرش های کشورهای هند و پاکستان و شهر های شرقی ایران استفاده می شود.گره فارسی به گره نامتقارن معروف است چون نیمی از تار را محکم بسته و نیمه دیگر را شل می گذارند.البته این گره می تواند محکم تر از گره های ترکی در کنار یکدیگر قرار بگیرد و برای فرش هایی که دارای تراکم بالا و طرح های دقیق هستند مناسب ترین گره است.
آیا گره های ترکی و فارسی بر یکدیگر برتری دارند ؟
معمولا گره فارسی و ترکی هیچ برتری بر یکدیگر ندارند و هر کدام دارای مزایا و معایب خاص خود هستند.که در بافت فرش استفاده می شود، گره ترکی به علت ایجاد یک توده ثابت و قوی بیشتر در فرش های ضخیم با طرح های هندسی استفاده می شود ، مانند فرش های قزاق قفقاز جنوبی، گره ترکی یک گره بسیار قوی است و موجب سخت شدن فرش در زمان بسته بندی می شود.
گره های فارسی نسبت به گره ترکی بسیار ظریف است و امکان قرار دادن آن به صورت نزدیک تر وجود دارد.و این موضوع موجب می شود که از این گره در بافت فرش های دارای طرح های منحنی و روان و تعداد گره بالا بسیار مناسب است.آیا در تمام فرش های ایرانی ار گره ایرانی استفاده می شود؟
این تصور وجود دارد که حتما باید تمام قالی های ایرانی با گره ایرانی بافته شود، که یک تصور اشتباه است.در حقیقت هر فرشی که در ایران بافته شود، به قالی ایرانی معروف است.اما دو گره فارسی و ترکی در ایران و در خارج از ایران بافته می شود. اما آشنایی با انواع گره ها و اینکه هر گره چه تاثیری در بافت فرش دارد بسیار مهم است.چون داستان فرش و بافنده آن متفاوت می شود.
گره متقارن:
یکی از گره هایی که به عنوان گره متقارن شناخته شده گره ترکی است،خاستگاه اصلی این گره کشور ترکیه است و اولین منطقه ای که این گره در آن بافته شد،کشور ترکیه است و گاهی اوقات به این گره ترکبافت نیز گفته می شود.در بافت گره متقارن نخ در یک حلقه و در اطراف هر یک و یکی از دو تار (زرد روشن) قرار گرفته (مطابق تصویر که بارنگ قرمز مشخص شده ) در بین هر ردیف یک ردیف پود ( به رنگ آبی ) قرار می گیرد. قوام و استحکام بیشتر فرش با گره متقارن بیشتر می شود و بیشتر برای فرش های ضخیم استفاده می شود. از گره متقارن در کشورهای ترکیه و منطقه قفقاز و همچنین نواحی غرب و شمال غربی ایران در بین قبایل ترک بسیار رواج دارد.ناگفته نماند در بعضی از فرش های اروپایی نیز از این گره استفاده می شود.
گره نامتقارن :
گره نامتقارن که به گره سنه و ایرانی معروف است.و بیشتر به نام فارسی بافت معروف است.در این گره خامه در اطراف نخ تار به صورت شل پیچیده می شودو بین هر ردیف دو ردیف پود قرار می گیرد، یک پود ضخیم و یک پود نازک و ظریف، این گره بیشتر برای بافت فرش هایی با تراکم و جزئیات بیشت راستفاده می شود، این گره در کشورهای مصر،چین، هند و ایران بیشترین کاربرد و استفاده را دارد.
گره جفتی :
در گره جفتی که شکل دیگری از گره فارسی است، بافنده خامه را به جای اینکه روی دو تا قرار دهد روی چهار تار قرار می دهد.،در این گره سرعت بافت فرش بیشتر می شود اما تراکم فرش پایین می آیید.و دوام و مقاومت فرش پایین می آید و ممکن است سطح فرش شل و کرک مانند به نظر می رسد.این فرش ها دارای قیمت پایینی هستند.این نوع گره را بیشتر در فرش های خراسان مشاهده می شود.این گره را بیشتر در قسمت های بزرگ فرش و تک رنگ استفاده می شود به عنوان نمونه در فرش هایی که مزرعه دارند و برای صرفه جویی در خامه و مصالح فرش از این گره استفاده می شود البته فرش های سنتی که با این گره بافته می شوند دارای نیمی از نخ پرز هستند و پرزهای آن در برابر سایش و پاخور دارای دوام کمتری هستند.
گره تقلبی :
ممکن است با شنیدن نام گره تقلبی در بین گره ها، متعجب شوید،که آیا واقعا این چنین گره هایی در بین گره ها وجود دارد؟ در پاسخ به این سوال باید بگویم ، متاسفانه بله انواع گره های تقلبی وجود دارد که ساختگی هستند و در بین بافندگان مشهور است.ولی توصیه می کنم ، در فرش های دست بافت به هیچ عنوان از این نوع گره ها تحت عناوین مختلف استفاده نکنید، چون موجب کاهش کیفیت و تراکم فرش و همچنین دوام فرش می شود.در ادامه به معرفی انواع گره های تقلبی می پردازیم، با ما همراه باشید.
معرفی انواع گره های تقلبی :
برای بافتن و استفاده از گره های تقلبی سه زمینه برای استفاده و بافت گره تقلبی وجود دارد.
گره پاپیون :
در این گره خامه را بعد از چرخاندن روی رج فرش می بندند.
جفت بافی :
در این روش همانطور که از نامش پیداست خامه را به جای اینکه روی یک تار بپیچند روی چند تار می پیچند.
گره یو شکل :
در این نوع گره نخ فرش خم می شود و به صورت یو از انتهای نخ پشت عبور می کند و بعد نخ را از وسط قلاب به صورت یو در می آورند.
گره هنری :
از آخرین مدل از گره های تقلبی می توان به گره های هنری اشاره کرد که نوعی از گره های خاص هستند و کاربردهای خاص و منحصر به فردی دارند. در ادامه به بررسی و معرفی انواع گره های هنری می پردازیم.با ما همراه باشید.
معرفی انواع گره های هنری :
گره های هنری دارای 4 مدل مختلف هستند که عبارتند از ؛
گره آویز :
گره آویز که متشکل از 4 گره است و به جای گره استفاده می شود.این گره بیشتر در طرح های تصویری و فرش های بزرگ به تعداد کم قابل استفاده است.
گره تک نخ :
گره تک نخ همانطور که از نامش مشخص است روی یک تار نخ بسته می شود، و بیشتر در بافت های طرح تصویر کاربرد دارد.این گره برای نقاط ظریف چهره مانند صورت، خط لب، چشم و... استفاده می شود، البته در بعضی از بافت های به جای تارهایی که پاره شده از این گره استفاده می شود.و گاهی اوقات در رفوگری فرش و جاهایی که بافته نشده از این گره اسفاده می شود.
گره دو رنگ :
این گره با استفاده از دو نخ با رنگ های متفاوت بافته می شود، و بیشتر در زمانی که یکی از سلول های کوچک نقشه در مرز دو نقش با رنگ های متفاوت قرار بگیرد از این گره استفاده می شود.و برای طرح های سایه روشن نیز از این گره استفاده می شود.
گره وام :
برای بافت این گره، نخ مورد نظر از چند رشته تار رد می شود تا به نقطه مورد نظر برسد.و این گره بیشتر برای نشان دادن نقطه ای استفاده می شود که معادل 1 گره در نقشه نیست.البته از گره های آویز و تک رشته نمی توان برای نشان دادن نقطه استفاده کرد.
تراکم گره :
همیشه تراکم و تعداد گره ها در متر مربع و در پشت فرش مشخص می شود.برای شمارش گره ها و مشخص کردن تراکم کافیست در ابعاد 10 سانتی متر در طول و 10 سانتی متر در عرض تعداد گر ه ها را شمارش و در یکدیگر ضرب نمایید و عدد به دست آمده را در 100 ضرب کنید تا تعداد کل گره های فرش به دست آید.
افراد ماهر به خوبی می توانند از پشت فرش تشخیص دهند که گره ها تا چه میزان محکم است.، ناگفته نماند که مهم ترین عامل در کیفیت فرش دستبافت تراکم گره نیست، بلکه کیفیت نخ در فرش عامل مهم کیفیت فرش دستبافت است.هر چه از نخ های ریزتری در بافت فرش استفاده شود،یعنی پشم ریزتر باشد، خب صد البته کیفیت فرش بالاتر است،ولی در هر حال کیفیت و ضخامت فرش را بافنده تعیین می کند.
چگونگی تشخیص فرش ایرانی از فرش ترکی :
تفاوت در طرح متمایز ترین و بارزترین تفاوت در فرش ایرانی و ترکی می باشد.معمولا قالی های ایرانی دارای طرح های شامل،طرح و نقش گرد و در مرکز فرش طرح ترنج وجود دارد،این قالی ها ظریف و شرقی هستند.
مدت زمان بافت یک فرش نفیس :
معمولا به طور متوسط بافندگان زن در منزل در طول روز حدود 10000 گره می زنند و یک فرش نفیس با ابعاد 6 متر مربع و 500000 گره حدود 300 روز کاری زمان می برد تا بافته شود.و این موضوع بیانگر این است که فرش های ایرانی بسیار ارزان قیمت هستند.
گفتار پایانی :
دوستان و همراهان عزیز در این مقاله در مورد تفاوت انواع گره ها در بافت فرش نکات مهمی بیان شد. امیدوارم این مطلب برای شما مفید و سازنده باشد و با توجه به تفاوت انواع گره ها در بافت فرش بتوانید بهترین فرش دستبافت را انتخاب و خریداری نمایید.