فرش دستبافت بلوچ :
زمانی که صحبت از فرش بلوچ به میان می آید، همگان تصور می کنند که فرش بلوچ همان قالیچه هایی است که در استان سیستان و بلوچستان بافته و وارد بازار می شود. ناگفته نماند که فرش بلوچ در دیگر استان های ایران نیز بافته می شود.معمولا فرش بلوچ در ایران و توسط عشایر بافته می شود، در این مقاله قصد داریم در مورد فرش دستبافت بلوچ نکات جذابی را بیان کنیم، خالی از لطف نیست تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
آشنایی با فرش دستبافت بلوچ :
نوع بافت در فرش بلوچ بدین گونه است که تار و پود به هم گره می خورد و بافته می شود.این فرش ها در عشایر بلوچ خراسان شمالی و در اطراف شهرهای تربت حیدریه،کاشمر،تربت جام،سرخس و... و تعداد زیادی از این فرش ها در نواحی جنوبی استان سیستان و بلوچستان بافته می شود.جالب است بدانید که خرید فرش بلوچ جدای از زیبایی بخشیدن به فضای منزلتان یک سرمایه گذاری عالی است.به شرطی که همه چیز را در مورد فرش بلوچ از جمله رنگ، نقش،نمادها، منشاء و تکنیک های بافت آشنا باشید، در ادامه در مورد قوم بلوچ و هر چه که مربوط به فرش بلوچ است نکات جالبی گفته می شود، با ما همراه باشید.
قوم بلوچ :
یکی از قوم های اصیل که بین ایران، افغانستان و پاکستان قرار دارد.و تعداد زیادی از بلوچ ها در کشورهای دیگر یافت می شود، بیشتر قوم بلوچ در کشور پاکستان زندگی می کنند و با کشاورزی، پرورش گوسفند، بز و شتر و همچنین قالی بافی امرار معاش می کنند .فرش های بلوچ به فرش های افغانستان و ترکمنستان شباهت زیادی دارد.و در رنگ های آبی تیره، سیاه، قهوه ای و قرمز تیره می باشد.در این فرش بیشتر طرح های هندسی با درختان منحنی می باشد و معمولا به ندرت در کناره های آن یک قسمت تزئینی بافته می شود که بهترین محافظ از فرش در برابر سایش می باشد. ریشه های فرش بلوچ معمولا از موی اسب و بز بافته می شود.و تار های این فرش ها ترکیبی از پشم گوسفند و بز و در جدیدترین فرش ها تارهای این فرش ها از پنبه می باشد.فرش بلوچ بی نهایت زیباست و حس واقعی صنایع دستی عشایر را به نمایش می گذارد.
طایفه های بلوچ ایران :
در خراسان و در زمان سلطنت نادر شاه افشار قوم بلوچ ایران زندگی می کردند و به شهرهای تربیت حیدریه و تربت جام نقل مکان کردند به غیر از این دو شهر عداه ای از اقوام بلوچ در شهر های دره گز،سرخس،مشهد و تایباد ساکن شدند. بهلوری از مهم ترین طایفه های بلوچ هستند که دراطراف تربت حیدریه و مخصوصا شرق خراسان ساکن هستند.در بین این اقوام فرش بافی دارای اهمیت زیادی است.و قالی بافی مهمترین شغل اقوام بلوچ است.بلوچ های ساکت در زابل و اطراف آن از تیره سارانی، رخشانی، بارانی و جهاندیده هستند که دست بافته های آنها از لحاظ کیفیت و مرغوبیت بی نظیر است، این قوم محصولات دستبافتی مانند انواع خورجین ها،گلیم ها و قالیچه ها تولید می کنند که شباهت زیادی به دست بافته های کشور افغانستان دارد.
فرش دستبافت بلوچ :
یکی از مهم ترین دارایی ها و با ارزشمندترین دارایی های یک منزل در دکوراسیون فرش است.چون فرش به غیر از روش های درمانی و گرمایی که به منزل می دهد، شکوه و عظمت خاصی به منزل ارائه می دهد. و هر فضای ساده ای را با یک فرش می توان دلنشین تر کرد.بیشنتر فرش هایی که توسط عشایر بافته می شود در نقش آن می توانید زندگی و محیط زندگی آنها را به چشم ببینید.و بدانید هر فرش دستبافتی که به منزل خود می آورید، نمونه از سر انگشتان یه هنرمند ماهر است که با عشق و علاقه پرزها را به تار گره زده و بیانگر ذوق و هنر زنان و اقوام ایرانی است. که قسمت زیادی از وقت و زندگی خود را سرگرم یادگیری و مهارت در فرش بافی کرده است. قالی های بلوچ که بیشتر در شرق ایران، در ناحیه خراسان و سیستان بافته می شود.به قالی های بلوچی معروف هستند، و تعدادی از افراد به اشتباه تصور می کنند که این فرش ها در جای دیگر تولید میشود، حال آنکه این فرش ها در خواستگاه اصلی و مهمترین جایی که اقوام بلوچ زندگی می کنند، بافته می شود، بله شهر مکران ، جایی که تمام اقوام بلوچ در آن زندگی می کنند.هرچند در دیگر شهر های شرقی و شمال شرقی این قبایل عشایر فرش هایی می بافند که شبیه به قالی بلوچی است و به این نام مشهور است.ولی طوایفی در این مناطق به نام های تیموری، عرب، براهویی، جمشیدی،بربریی و کرد هستند که در تولید و بافت این دست بافته ها نقش بزرگی دارند، در ادامه به معرفی ویژگی های اصلی فرش بلوچ می پردایم، با ما همراه باشید.
رنگ فرش بلوچ :
رنگ های قرمز کلاسیک و قهوه ای تیره و همچنین طرح ها و نقشه های قبیله ای در فرش های دستبافت بلوچ موجب می شود تا این فرش ها در هر جا که قرار می گیرند، زیبایی را با خود به همراه می آورند.با استفاده از فرش بلوچ در اتاق نشیمن گرمی و دنجی خاصی به این فضا داده می شود. و اگر بخواهید ورودی منزل یک نقطه کانونی باشد، فرش بلوچ مناسب ترین گزینه است. این فرش بیشتر توسط مردم ساکن ایران ، افغانستان و پاکستان بافته می شود. و این موضوع موجب شده تا این فرش سه فرهنگ خاص و زیبا را در خود داشته باشد. فرش های بلوچ بیشتر به فرش های سجاده ای معروف هستند و علت آن هم ابعاد کوچک آن است. دارای پند پالت رنگی و معمولا درشت بافت هستند. و در آن طرح های جذاب هندسی و جسورانه بافته شده و الیاف به کار رفته در آن معمولا پرزهای نرم پشمی و گاهی اوقات الیاف طبیعی ابریشم به آن اضافه می شود تا نرمی آن را چند برابر و زیبایی و شکوه خاصی به آن ببخشد. از این فرش به عنوان ملیله و کف پوش استفاده می شود. متدوالترین رنگ هایی که در این دستبافته ها استفاده می شود،عبارتند از:
مشکی، قرمز مایل به قهوه ای تیره،قهوه ای مایل به قرمز تیره،آبی تیره یا آبی،قهوه ای تیره مایل به مشک یکه بیشتر برای خطوط کلی استفاده می شود.بنفش مایل به قهوه ای تیره،قهوه ای مایل به ارغوانی تیره و صدفی یکی از موضوعاتی که موجب شده فرش های بلوچ مورد توجه خاص کلکسیونرها و متخصصان فرش قرار بگیرد، استفاده از خطوط مشکی و رنگ های تیره در این بافت می باشد. که بیشتر این فرش ها جذابیت غم انگیزی دارند.
جنس فرش بلوچ :
معمولا فرش های بلوچ کوچک و رنگ های کلاسیک و الگوهای زنده در آن موج می زند.فرش های سنتی بلوچ معمولا از پشم گوسفندان و بز است. اما در فرش های مدرن بلوچ تارها از جنس پنبه هستند. این فرش ها دارای استحکام و دوام بالایی هستند و بیشتر نام فرش ها متناسب با نام شهری که در آن بافته می شود نامگذاری می شود.گاهی اوقات فرش های بلوچ را از موی شتر می بافند که این بافته ها بیشتر برای سجاده استفاده می شود.رنگ این بافته ها معمولا تیره و گاهی اوقات به رنگ قهوه ای روشن نزدیک به رنگ خاک می باشد.اینکه بعضی از افراد تصور می کنند که این پشم ها رنگ شده ، کاملا اشتباه است و موی شتر به هیچ عنوان رنگ نمی شود.
چگونگی بافت فرش های بلوچ :
معمولا تمام فرش های بلوچ با گره نامتقارن یا همان گره فارسی یا سنه بافته می شود.همیشه در روش های سنتی پشم دو لایه و تابیده شده به رنگ روشن مشاهده می شود.اما در بافت های جدید و مدرن از تار از جنس پنبه و پود های فرش بلوچ معمولا تک پود است.و از دو رشته قهوه ای تیره یا قهوه ه ای تشکیل شده است. به عنوان نمونه در کرد بلوچ ،پود از دو لایه،شل پیچ خورده و شل می باشد.و اغلب این پودها یک رشته است.
معرفی طرح های فرش بلوچ :
طرح محراب دار:
یکی از متداول ترین طرح های قالی بلوچ طرح محراب دار است این طرح دقیقا مانند طرح محراب مسجد و جایگاه امام جماعت است.هر چند بافت این فرش در خراسان مرسوم و رایج است، ولی مر غوب ترین و با کیفیت ترین قالیچه های محرابی در خواف بافته می شود و در سراسر جهان سجاده های بلوچی خراسان مشهور و شناخته شده است.
طرح قابی یا قاب دار :
معمولا این طرح دارای رنگبندی جذاب و طرح هایی مانند هشت ضلعی،شش ضلعی و لوزی می باشد.این قاب ها در بعضی مواقع به صورت مورب و قطری در کنار هم قرار می گیرند.و بعضی از طرح های قابی بلوچ خراسان به شکل هشت خشت و مشابه به هم در یک ردیف قرار دارد.بعد از فرش های محرابی می توان طرح های قابی را دارای بیشترین تنوع دانست.
طرح ترنج دار :
در طرح های ترنجی بلوچ معمولا طرح ها به شکل قلاب گونه بافته و تزئین شده است.و برای تزیئنات داخل ترنج از اشکال هندسی،قرنیه و گیاهان و... استفاده شده است. از نظر تنوع در طرح این دسته از فرش بعد از طرح محرابی و قابی قرار دارد.
طرح مرغی :
طرح مرغی بلوچ به سه دسته تقسیم می شود که عبارتند از :
طرح ساده با نقش مایه مرغی،مرغ و دیگر پرندگان واقعی، طرح های دارای تزئینات کله مرغی
و بیشتر مقالاتی که در مورد فرش بلوچ نوشته می شود.مرغ در این اقوام سمبل و الگوی فرش های بلوچی در خراسان است.
طرح درختی :
وجود درخت در فرش های دستبافت بلوچ ویژگی بارز و متماز این دست بافته ها می باشد.در این طرح درختان دارای تقارن طولی است و درختان از ابتدا تا انتهای دارای برگ های بید و تاک هستند.در تمام طول درخت برگ ها به صورت یکسان و یکنواخت پراکنده می باشد. درخت ها معمولا به صورت تک و فرد می باشند.و استثناعی وجود ندارد چه در درخت بید و تاک که به صورت زوج وجود ندارد. و فقط درخت سرو به صورت قاب گونه تکرار می شود. در خراسان و محیط پیرامون اقوام بلوچ د رمسیر راه های ارتباطی بین شهرها و نوار مرزی شرق این نوع درختان به وفور مشاهده می شود و روستاهایی نیز به این نام وجود دارد، از جمله میتوان به روستا های یکه درخت، یکه توت اشاره کرد.
طرح بوته :
یکی از طرح های رایج قالی در خراسان طرح بوته است.و در ادبیات فارسی به عنوان نماد سر شعله آتش مقدس زرتشت، زن سر به گریبان، سرشاخه های درخت سرو و نماد بوته گیاهی یاد شده است.
طرح محرمات :
از مشهورترین طرح های بلوچ می توان به نگار مرغی،اشکال مشابه هندسی مخصوصا لوزی و مثلث،طرح های بوته و نباتی وجود دارد، و طرح محرمات در دو حالت محرمات با نوار مورب بافته و محرمات با نوار طولی بافته و ارائه می شود.
طرح افشان :
طرح افشان جاذبه های مرغی،مینا خانی و طرح مورب را ندارد و قطعا یکی از طرح های مرسوم و مهم در خراسان است.البته این طرح به حالت های دیگری مانند قاب های مربعی که در درون آن با نقشه چشمه گل تزیین شده است.
طرح حیوانی :
بافندگان ایل پهلوی و بعضی از ایلات عشایری در منطقه قاسم آباد خواف علاقه زیادی به بافت طرح های تصویری دارند، اقوام اطراف بیرجند و دیگر قوم ها روی قالی های خود نقش هایی از دیو و... می بافند. و در طرح های حیوانی ، حیواناتی مانند،آهو، شتر و گوزن و... بسیار دیده می شود.
استحکام و دوام بالای فرش بلوچ :
دوام و ماندگاری فرش های بلوچ به علت استفاده از پشم های مرغوب زبانزد است.و این فرش ها در برابر لکه و آب مقاوم هستند.در صورتیکه چیزی روی فرش های پشمی ریخته شود، به راحتی تمیز می شود، مخصوصا فرش های پشمی و می توانید به راحتی از تمام شوینده های متفاوت در منزل برای تمیزکردن فرش استفاده نمایید.و در صورتی که مایعات به صورت تصادفی روی فرش ریخته شود، به هیچ عنوان محل کثیف را مالش نداده و منتظر خشک شدن لکه نمانید، فقط به سرعت مایع اضافی را به کمک چند برگ دستمال کاغذی خیس تمیز کنید.و به آرامی با استفاده از یک اسفنج مرطوب محل را تمیز کنید.
بافت فرش بلوچی چه مدت طول می کشد :
یکی از طولانی ترین و دشوار ترین کارها فرش بافی است که نیاز زیادی به مهارت و زمان دارد.چون تمام طرح های فرش بلوچ دارای طرح ها و نقوش هندسی مانند، هشت ضلعی،شش ضلعی ،مربع و مثلث است. بافت این فرش مدت طولانی زمان می برد، و بافت فرش بلوچ به مدت 10 ماه زمان می برد.به عبارت ساده تر یک بافنده بلوچ اگر روزانه به مدت 6 ساعت زمان صرف بافت فرش نمایید، بعد از 10 ماه بافت فرش تمام می شود.
مدت زمان نگهداری و دوام فرش بلوچ :
همانطور که در ابتدای مقاله گفته شد فرش های دستبافت بلوچی از گیاهان و مواد طبیعی و رنگدانه های طبیعی استخراج و بافته می شود.و این موضوع موجب شده تا رنگ های یک قالی بلوچی سال ها شکل و رنگ اصلی خود را حفظ نماید.اما نکته مهمی که باید به آن دقت داشته باشید، فرش های دستبافت بلوچی رنگ پس نمی دهد ولی اگر در زیر نور مستقیم آفتاب قرار گیرد، ممکن است کمی رنگ خود را از دست بدهد.پس توصیه می کنم که برای نو ماندن و جلوگیری از آسیب به فرش، آن را زیر نور خورشید نگه ندارید و برای تمیز کردن فرش برنامه ای مرتب و منظم داشته باشید و به صورت مرتب 2 تا 3 بار در هفته فرش را با جارو تمیز کنید. اصلا با کفش کثیف روی فرش راه نروید، فرش را حتی الامکان از آب و رطوبت نگه دارید. و اگر فرش های دستبافت بلوچ به عنوان یک سرمایه برای شما با ارزش و مهم است،حتما سالی یکبار آن را به صورت حرفه ای بشویید.
فرش بلوچ تولید پاکستان :
امکان دارد اطلاع نداشته باشید که تعداد زیاید از فرش های بلوچ در پاکستان تولید و بافته می شود.این فرش ها توسط قبائل بلوچی و در پاکستان تولید می شود که دارای کیفیت بالایی است.الیاف این فرش ها از مرغوب ترین الیاف پشم و پنبه می باشد، که به صورت محلی تولید می شود و گاهی اوقات از نیوزلند وارد می شود.قبل از شروع پروسه تولید پشم مورد استفاده در بافت فرش آن را بار نگ های طبیعی مانند : قرمز کلاسیک، سبز، طلایی، سایه های آبی، صدفی، خاکستری،قهوه ای ، نارنجی،و... رنگ می شود.این رنگ ها 100% طبیعی و بدون مواد شیمیایی و کاملا سازگار با محیط زیست است. بافت فرش ها بلوچی در پاکستان دقیقا از تکنیک های قدیمی که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده بافته می شود.فرش های بلوچ بافته شده در پاکستان دارای تراکم بالایی نسبت به فرش های تولید شده در افغانستان و هند می باشد. که موجب شده دارای دوام و ماندگاری بالایی می باشد.
آیا فرش های دستبافت بلوچی فقط در بلوچستان بافته می شود ؟
همانطور که از نام فرش های بلوچی برداشت می شود، قالی های بلوچی در نقاطی خارج از بلوچستان تولید می شود،اولین فرش بافته شده توسط عشایر بلوچ است و فرهنگ ها و سنت های قوم بلوچ در تمام سطح فرش به خوبی مشاهده می شود.با توجه به استقبال بی نظیر از فرش های بلوچ از طرف صنعت گران پاکستان بخصوص پنجاب پاکستان در بافت فرش بلوچ مشارکت دارند و در حال حاضر فرش بلوچ سهم بزرگی از صادرات فرش را در کشورهای ایران، پاکستان و افغانستان به خود اختصاص داده است و تعداد زیادی از صنعت گران بومی بلوچستان، در مرز ایران، پاکستان و افغانستان ساکن هستند و با توجه به محل سکونت بافندگان از رنگ های روشن و نقش های جسورانه در بافته ها به وفور مشاهده می شود.تعداد زیادی از این فرش ها نمادهای قبیله ای مشاهده می شود که به فضای داخلی منازل غنای سنتی و معنا بخشیده و نشان دهنده احترام مالک به سنت های تاریخی ملی می باشد.